چنانکه دیدیم، همچنانکه مؤلفان «کتب اربعه» شیعه- که معتبرترین کتب حدیث شیعه است- ایرانی بودهاند، مؤلفان «صحاح سته» اهل تسنن نیز- که معتبرترین کتب حدیث اهل تسنن است- ایرانی هستند، اعم از ایرانی ایرانی نژاد یا ایرانی عرب نژاد.

علاوه بر مؤلفان «صحاح سته»، در میان معاریف و مشاهیر محدثین اهل تسنن که به عنوان «حافظ» و یا سایر عناوین حدیثی معروفند و کتب حدیثی مهم و ذی قیمتی از نظر احادیث اهل سنت تألیف کردهاند، علمای ایرانی فراوانند. ما برای احتراز از تطویل از ذکر نام آنها خودداری میکنیم.

فقه و فقاهت

از مهمترین فنون علمی اسلامی فن فقه است. فن فقه عبارت است از فن استخراج و استنباط احکام از مدارک: کتاب، سنت، اجماع، عقل. علم فقه یک علم نظری است، برخلاف حدیث که صرفاً نقلی و حفظی است.

مسلمین از قرن اول به «اجتهاد» پرداختند. اجتهاد به مفهوم صحیح از لوازم دینی مانند اسلام است که از طرفی دین همگانی است، به قوم و نژاد و منطقهای اختصاص ندارد، و از طرف دیگر همه زمانی است و دین خاتم است و در همه شرایط متغیر روزگار- که لازمه تمدن بشری است- حاکم است.

برخی میپندارند که اجتهاد در میان اهل تسنن در قرن اول پیدا شد و در میان شیعه در قرن سوم. علت تأخر شیعه را در فقه، بی نیازی شیعه از اجتهاد به واسطه حضور ائمه اطهارمعرفی میکنند. اما همچنانکه ما در مقالههای «اجتهاد در اسلام» [1] و «الهامی از شیخ الطائفه» [2] اثبات کردهایم، این نظر اشتباه است.

فقه به معنی فن استنباط و استخراج و تطبیق اصول و کلیات بر جزئیات از صدر اول، هم در میان شیعه وجود داشته و هم در میان اهل سنت، با اختلافات اساسی که از نظر منابع فقه و اعتماد یا عدم اعتماد به رأی و قیاس میان این دو فرقه اسلامی