این که علت اختلاف قرائات چیست؛ آیا در زمان رسول اکرم هم قرائات مختلف وجود داشته یا نه، و به فرض اول آیا خود آن حضرت اجازه داده بودند که برخی کلمات به وجوه مختلف قرائت شود و به عبارت دیگر آیا از اول برخی کلمات قرآن با وجوه مختلف به آن حضرت وحی شده است و یا آنکه علت اختلاف قرائات همان چیزی است که در سایر کتابها به واسطه اختلاف نقل راویان پیدا میشود، مطلبی است که در جای دیگر باید بحث شود. آنچه مسلّم است این است که مسلمین نهایت کوشش را به کار میبردند تا قرآن کریم را آنچنان قرائت کنند که شخص رسول اکرم قرائت میکردهاند. لهذا قرآن را نزد کسانی میآموختند که بلاواسطه یا مع الواسطه از رسول اکرم آموخته بودند.

در ابتدا قاریان شفاهاً و سینه به سینه فن قرائت را از اساتید و معلمان خویش فرا میگرفتند و به شاگردان تعلیم میدادند. سپس در این علم کتابهایی تألیف شد.

بعضی مدعی شدهاند اول کسی که در علم قرائت کتاب تألیف کرد ابوعبید قاسم بن سلام، متوفّی در 224 هجری بود، ولی این نظر مردود شناخته شده است.

حمزة بن حبیب که شیعه و از قرّاء سبعه است و در حدود یک قرن قبل از قاسم بن سلام میزیسته است، پیش از او به تألیف کتاب در فن قرائت پرداخت.

همچنانکه علامه بزرگوار آیة اللَّه مرحوم سیدحسن صدر تحقیق کردهاند و از کلام ابن الندیم در الفهرست و کلام نجاشی در فهرست او شاهد آوردهاند، ابان بن تغلب که از اصحاب و شیعیان امام علی بن الحسین زین العابدین علیه السلام است، پیش از همه اینان به تدوین علم قرائت پرداخت.

مرحوم صدر اثبات میکنند که اول کسی که قرآن را جمع آوری کرد و نوشت امیرالمؤمنین علی علیه السلام بود. اول کسی که قرآن را نقطه گذاری کرد- تا آن وقت نقطه گذاری در خط معمول نبود- ابوالاسود دئلی از اصحاب امیرالمؤمنین بود. اول کسی که در علم قرائت، کتاب تصنیف کرد ابان بن تغلب بود، و هم او اول کسی است که در معانی قرآن و توضیح لغات مشکله قرآن کتاب نوشت. اولین کسی که در فضایل قرآن کتاب نوشت، ابی بن کعب صحابی معروف است که شیعی است. اول کسی که در مَجازات قرآن تألیف کرد فراء، نحوی معروف است که شیعی و ایرانی است. اول کسی که در احکام قرآن کتاب نوشت محمد بن سائب کلبی است. اول