«توحید صفات» عبارت است از اینکه همه کمالات ذات عین ذات است؛ اگر عالم یا قادر یا حی یا نور است به معنی این است که عین علم و قدرت و حیات و روشنایی است، او به تمام معنی احد و واحد و فرد است. لازمه وجوب ذاتی و لایتناهی بودن ذات حق این است که هیچ غیری و ثانیای برای او و در مرتبه او فرض نمیشود. به عبارت دیگر، لازمه کمال ذاتی حق، عینیت صفات با ذات است.

مغایرت صفات ذات با ذات مستلزم محدودیت ذات است؛ یعنی تنها در مورد امور متناهی و محدود، فرض صفت مغایر با ذات ممکن است.

توحید در افعال عبارت است از اینکه مؤثر و فاعل حقیقی در نظام موجودات منحصراً ذات اوست؛ هر فاعل و مؤثری به خواست او و به مشیت او فاعل و مؤثر است. هیچ موجودی اعم از مجرد یا مادی، بااراده یا بیاراده از خود استقلال ندارد.

نظام علت و معلول تنها مجرای اراده و مشیت ذات حق است. هستی ملک اوست و او در ملک خود شریک ندارد:«لَمْ یتَّخِذْ صاحِبَةً وَلاوَلَداً وَ لَمْ یکنْ لَهُ شَریک فِی الْمُلْک وَلَمْ یکنْ لَهُ وَلی مِنَ الذُّلِّ وَ کبِّرْهُ تَکبیراً» [1].

توحید در عبادت مربوط است به عکس العمل بنده در برابر خالق؛ یعنی همانطور که او یگانه در ذات و در صفات و در افعال است، انسان نیز در مقام پرستش باید تنها او را پرستش کند و به او ملتجی شود:«وَماامِروا الّا لِیعْبُدوا اللَّهَ مُخْلِصینَ لَهُ الدّینَ» [2].

آنچه در مورد زردشت محقق است این است که به توحید در عبادت دعوت میکرده است. اهورامزدا که از نظر شخص زردشت نام خدای نادیده خالق جهان و انسان است، تنهاموجودی است که شایسته پرستش است. زردشت که رسماً خود را مبعوث از جانب اهورامزدا میخوانده است مردم را از پرستش دیوها که معمول آن زمان بوده است نهی میکرده است.

آقای دکتر معین انکار دارد که آریائیان قبل از زردشت قوای مضر طبیعت را و یا دیوها را میپرستیدهاند، مدعی است که آریائیان در دوره طبیعی محض فقط قوا و ارواح سودمند طبیعت را میپرستیدهاند نه قوا و یا ارواح مضره را. میگوید: