فیروزآبادی از لغویین و زمخشری از مفسرین و ابوعبیده و واصل بن عطا از متکلمین. اکثریت علمای ایرانی و اکثریت توده مردم ایران تا قبل از صفویه سنی بودهاند.

غلبه اسلام بر تعصبات

عجیب این است که ملل اسلامی غالباً پیرو فتوای علمایی بودهاند که از نظر ملیت با آنها مخالف بودهاند. مثلًا مردم مصر تابع فتوای لیث بن سعد بودند که یک ایرانی بود، ولی مردم ایران در قدیم بیشتر تابع شافعی بودند که عربی نژاد بود. بعضی از علمای ایرانی مانند امام الحرمین جوینی و غزالی طوسی تعصب شدیدی له شافعی و علیه ابوحنیفه ایرانی دارند. مردم ایران در دورههای بعدی شیعه شدند و امامت ائمه اطهار علیهم السلام را پذیرفتند که قرشی و هاشمی میباشند.

در فتواهای علمای مذاهب گاهی چیزها دیده میشود که از نظر تعصبات ملی موجب حیرت میشود، یعنی قدرت و تسلط و غلبه اسلام را بر این تعصبات میرساند.

مسألهای است در فقه در باب نکاح درباره «کفویت»؛ یعنی آیا همه نژادها از نظر ازدواج کفو یکدیگرند؟ در اینجا فتوای ابوحنیفه ایرانی جلب توجه میکند.

ابوحنیفه مانند کسی که دچار تعصب عربی باشد نظر میدهد و مدعی میشود عجم کفو عرب نیست، عجم نمیتواند زن عرب بگیرد، ولی سایر فقها (از قبیل مالک بن انس با آنکه خود عرب است) میگویند خیر، عرب و عجم از این نظر تفاوتی ندارد.

سفیان ثوری نیز که عرب است همین فتوا را میدهد. علامه حلّی از بزرگان فقهای شیعه که او نیز عرب است، در کتاب تذکرة الفقهاء فتوای ابوحنیفه را نقل میکند و میگوید: «سخن ابوحنیفه نادرست است. در اسلام، شریف علوی و کنیز حبشی برابر است». میگوید: «دلیل این مطلب این است که پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله ضباعة، دختر عموی خود را به عقد مقداد بن اسود کندی درآورد که سیاه بود، و وقتی که به آن حضرت اعتراض کردند فرمود:«لِتَتَّضِعَ الْمَناکحُ» (47) یعنی برای اینکه کفویت در یک