است که از نظر مادیین برای دیالکتیک ابتدا و انتها نمیشود فرض کرد.

از نظر هگل اگر همینطور یک در میان حساب کنیم به اشکالی برخورد نمیکنیم. همانطور که سابقا گذشت او «هستی» را اولین مقوله میدانست و هستی فقط تز است و آنتیتز چیزی نیست، همچنانکه سنتز هم نیست. بعد «نیستی» آنتیتز است، نه تز و نه سنتز، و «شدن» است و تز برای مقولات بعدی ولی آنتیتز نیست. آخرین مقولهای هم که همه مقولات به آن پایان میپذیرد از نظر او سنتزی است که دیگر تز واقع نمیشود. پس، از نظر او یک مقولهای داریم که تز مطلق است (نخستین مقوله) و یک مقولهای هم داریم که سنتز مطلق است (آخرین مقوله)، آنچه هم که در این بینها آنتیتز داریم، تنها آنتیتز است و سنتز نیست، ولی در این میان (میان اولین مقوله و آخرین مقوله) آنچه تز و سنتز داریم تز و سنتز نسبی هستند. این یک نوع تفسیر از دیالکتیک است که بدون شک فلسفه هگل را بر این اساس باید توجیه کرد.

تفسیر دوم : نفی در نفی

در اینجا ممکن است دیالکتیک را به گونهای دیگر تفسیر کرد و آن اینکه: هر چیزی را که تز اعتبار میکنیم نسبت به مرحله بعد تز است و نسبت به مرحله قبل آنتیتز؛ یعنی تز بودن یک امر نسبی است. روی این حساب مرحلهای که فقط تز باشد و آنتیتز نباشد نداریم. بنابراین طبق این بیان میشود گفت که آنتیتز بودن هم یک امر نسبی است؛ یعنی مثلًا الف طبق نظر مادیین معنی ندارد که نخستین مقوله باشد، چون اینها مقولات هگل را روی ماده تطبیق کردند و مراحل را در زمان پیاده میکنند.

هگل در کمال صراحت میگوید تقدم تز بر آنتیتز و آنتیتز بر سنتز تقدم زمانی نیست، تقدم رتبی است. ولی اینها (مادیین) این فکر هگل را فکر ایدهآلیستی میدانند و تمام اینها را در زمان پیاده میکنند. وقتی که در زمان پیاده کردند، اولین مقوله و آخرین مقوله معنی ندارد زیرا زمان لا اول له و لا آخر، یک سلسله غیر متناهی از مقولات است که از ازل تا به ابد کشیده شده است بدون اول و آخر. پس طبق این نظر به اول واقعی نمیتوان رسید.

ولی طبق نظر مادیین هم باز مطلب را به دو بیان میشود تقریر کرد: یکی همین بیانی که گذشت، یعنی تز بودن و آنتیتز بودن و سنتز بودن یک امر نسبی است؛ و برای