گفتیم مسئله «تعریف شناخت» که همان ملاک حقیقت است یک مسئله است و مسئله «معیار شناخت» مسئلهای دیگر. [سؤال این است:] تعریف حقیقت را هرچه دانستیم، از چه راه به دست بیاوریم که یک شناخت، راستین است یا راستین نیست؟ اینجا یک اختلاف نظر بسیار اساسی و اصولی میان علمای اسلامی از یک طرف و بسیاری از علمای جدید اعمّ از الهی و مادی از جانب دیگر وجود دارد. علمای اسلامی معتقد بودند که همیشه معیار شناخت از نوع شناخت است؛ یعنی علم، معیار علم است. اینجا بود که علم را تقسیم به علم بدیهی و علم نظری میکردند و علم بدیهی را معیار علم نظری میگرفتند. علمای جدید گفتند علم، معیار و محک علم نیست، «عمل» معیار و محک علم است؛ یعنی هر علمی، هر اندیشهای و هر شناختی که در عمل بشود آن را پیاده کرد [حقیقی و راستین است و این امر] معیار حقیقی بودن و راستین بودن آن است؛ و اگر در عمل پیاده نشد به دو شکل فرض میشود: یک وقت قابل پیاده کردن نیست به این معنا که نمیشود بشر آن را پیاده کند [1]؛ در این صورت نشناختنی است؛ و یک وقت قابل پیاده کردن نیست به این معنا که در عمل ضدّش ثابت میشود، در این صورت باطل است.

بار دیگر به همه جوانان، دانشجویان- بخصوص دانشجویان مسلمانزاده اعمّ از آنکه الآن افکار اسلامی داشته باشند (که چه بهتر) و یا دچار یک نوع شکها، شبههها و یا خدای ناخواسته انحرافها در این مسائل هستند- اعلام میکنم که با کمال صمیمیت از آنها در اینجا پذیرایی میکنم، یعنی آماده هستم سؤالات آنها را در اینجا گوش کنم. سؤالات و مسائلشان را- و در درجه اول مسائلی که فعلا به این بحث مربوط است- مطرح کنند و سؤالاتی را که به بحث ما مربوط نمیشود بایگانی میکنیم و در فرصت مناسب آنها را هم طرح میکنم. امیدواریم که با لطف خدای متعال این مباحث برای همه ما مفید واقع شود و سبب روشنی افکار و آشنایی بیشتر با معارف اسلامی گردد.