خدا از عینک اگوست کنت

فلاماریون از اگوست کنت که پایه گذار «پوزیتیویسم» است و به اصطلاح «اصالة العلمی» است، مطلبی نقل میکند که دورنمای خوبی است برای نشان دادن اینکه تصویری که دانشمندانی مانند اگوست کنت در محیط کلیسایی آن روز از خدا داشتهاند، چگونه تصویری بوده است. فلاماریون میگوید اگوست کنت گفته است:

«علم، پدر طبیعت و کائنات را از شغل خود منفصل [کرد] و او را به محلّ انزوا سوق داد و در حالی که از خدمات موقّت او اظهار قدردانی کرد، او را تا سرحدّ عظمتش هدایت نمود.»

مقصودش این است که قبلًا هر حادثهای در جهان پیدا میشد، با استناد به خدا تعلیل میشد. مثلًا کسی تب میکرد و این پرسش به وجود میآمد که چرا تب کرده است؟ تب از کجا پیدا شد؟ جواب این بود که خدا تب را آورده. مفهوم عمومی از این جمله این نبود که گرداننده چرخ کائنات خداست و اینکه میگوییم خدا تب را آورد یعنی خداوند گرداننده اصلی و کلّی جهان است، بلکه مفهوم این جمله این بود که خدا مانند موجود مرموزی و مانند جادوگری که جادو میکند، یکمرتبه تصمیم گرفت بدون مقدّمه تب بیافریند و آفرید. بعد علم آمد علّت آن را کشف کرد، دیدند تب را خدا نیاورده است بلکه فلان نوع میکرب موجب تب شده است. در اینجا خدا یک قدم عقب نشینی کرد. بعد خداشناس مجبور بود بگوید بحث را به میکرب منتقل میکنیم.

میکرب را کی آورد؟ علم علّت میکرب را هم کشف کرد که در چه شرایطی میکرب به وجود میآید. باز در اینجا خدا قدمی عقبتر رفت. باز از علّت آن علّت بحث میشد.

و همچنین عقبنشینی خدا ادامه یافت تا آنجا که بالاخره علم توسعه یافت و عمومیت پیدا کرد و علّت بسیاری از پدیدهها کشف شد و آن پدیدههایی هم که علّت آنها مجهول ماند، یقین حاصل شد که علّتی از نوع علّتهای شناخته شده دارد. اینجا بود که بشر برای همیشه عذر خدا را خواست، زیرا جایی و پستی برایش باقی نمانده بود. حالت خدا در این وقت حالت کارمندی است در یک مؤسّسه که شغل مهمّی به او واگذار شده و آنگاه افراد شایستهتری پیدا میشوند و تدریجا کارهای او را از او میگیرند تا جایی که پست او و مشاغل او یکجا گرفته میشود و پستی و جایی برایش