قاصران و مستضعفان

علمای اسلام، اصطلاحی دارند؛ میگویند برخی از مردم «مستضعفین» و یا «مرجون لامر اللّه» میباشند. «مستضعفین» یعنی بیچارگان و دستنارسان، «مرجون لامر اللّه» یعنی کسانی که درباره آنها باید گفت کار اینها با خداست، خداوند خودش به نحوی که حکمت و رحمتش ایجاب میکند عمل خواهد کرد. هر دو اصطلاح از قرآن کریم اقتباس شده است.

در سورة النساء، آیه 97، 98 و 99 چنین آمده است:

الّذین توفّاهم الملائکة ظالمی انفسهم قالوا فیم کنتم؟ قالوا کنّا مستضعفین فی الارض، قالوا الم تکن ارض اللّه واسعة فتهاجروا فیها؟ فاولئک مأویهم جهنّم و سائت مصیرا، الّا المستضعفین من الرّجال و النّساء و الولدان لا یستطیعون حیلة و لا یهتدون سبیلا. فاولئک عسی اللّه ان یعفو عنهم و کان اللّه عفوّا غفورا.

در آیه اول، جریان پرسش و پاسخ مأموران الهی با بعضی از مردم پس از مرگ آنها مطرح است. فرشتگان از آنها میپرسند شما در دنیا در چه وضعی بسر میبردید؟

آنها معتذر میشوند که ما مردمی بیچاره بودیم، دستمان به کسی و چیزی نمیرسید.

فرشتگان میگویند شما مستضعف نیستید، زیرا زمین خدا فراخ بود و شما میتوانستید از آنجا مهاجرت کرده به نقطهای بروید که همه جور امکان در آنجا بود، پس شما مقصّرید و مستوجب عذاب.

در آیه دوم وضع برخی مردم را ذکر میکند که واقعا مستضعفند، خواه مرد و یا زن و یا کودک. اینها کسانی هستند که دستشان به جایی نمیرسد و راه به جایی نمیبرند.

در آیه سوم نوید میدهد و امیدوار میکند به اینکه خداوند کریم گروه دوم را مورد عفو و مغفرت خود قرار میدهد.

حضرت استادنا الاکرم علّامه طباطبائی روحی فداه، در تفسیر «المیزان» ذیل همین آیات میفرمایند:

«خداوند، جهل به امر دین و هر ممنوعیت از اقامه شعائر دین را ظلم شمرده است و عفو الهی شامل آن نمیشود، اما مستضعفین که قدرت بر انتقال و تغییر محیط