تفکیک ناپذیرند. به قول حافظ، «چراغ مصطفوی» و «شرار بولهبی» با یکدیگر توأمند:

و هم او به اصل تجزیه ناپذیری اجزاء جهان اشاره میکند آنجا که میگوید:

نظام کل

تا اینجا سخن از ارتباط و پیوستگی اشیاء در وجود و هستی، و تجزیه ناپذیری جهان بود. صرف نظر از این جهت، مطلب دیگری را باید در نظر گرفت، و آن اینکه اشیاء از نظر خوبی و بدی اگر تنها و منفرد و مستقل از اشیاء دیگر در نظر گرفته شوند یک حکم دارند و اگر جزء یک نظام و به عنوان عضوی از اندام در نظر گرفته شوند حکم دیگری پیدا میکنند که احیاناً ضدّ حکم اولی است. بدیهی است که همانطور که اشیاء منفرد واقعی اگر به صورت نظام فرض شوند، وجود واقعیشان انفرادی است و وجود عضوی و اندامی و ارگانیکشان اعتباری است؛ اگر اشیائی که واقعاً و تکویناً جزء و عضو یک نظامند، به صورت منفرد در نظر گرفته شوند، وجود واقعیشان وجود عضوی و اندامی و ارگانیک است و وجود انفرادیشان، وجود اعتباری. اکنون میگوییم:

اگر بطور منفرد از ما بپرسند که آیا خط راست بهتر است یا خط کج؟ ممکن است بگوییم خط راست بهتر از خط کج است. ولی اگر خط مورد سؤال، جزئی از یک مجموعه باشد، باید در قضاوت خود، توازن مجموعه را در نظر بگیریم. در یک مجموعه بطور مطلق نه خط مستقیم پسندیده است و نه خط منحنی، چنانکه در چهره، خوب است «ابرو» منحنی باشد و بینی کشیده و مستقیم، خوب است دندان سفید باشد و مردمک چشم مشکی یا زاغ. درست گفته آنکه گفته است:

«ابروی کج ار راست بدی کج بودی».

در یک مجموعه، هر جزء، موقعیت خاصی دارد که بر حسب آن، کیفیت خاصی برازنده اوست:

«از شیر حمله خوش بود و از غزال رم».

در یک تابلوی نقاشی حتما باید سایه روشنهای گوناگون و رنگآمیزیهای