خلاصه

از بحث طولانی و شاید خستهکنندهای که در این بخش داشتیم، پاسخ اشکال تبعیضها و تفاوتها بدین نحو خلاصه میشود:

1. جهان هستی با یک سلسله نظامات و قوانین ذاتی و لا یتغیر اداره میشود و به موجب آن هر شیء و هر پدیده، مقام و مرتبه و موقع خاصی دارد، تغییر و تبدیل را در آن راه نیست.

2. لازمه نظام داشتن هستی، وجود مراتب مختلف و درجات متفاوت برای هستی است و همین مطلب منشأ پیدایش تفاوتها و اختلافها و پیدایش نیستیها و نقصها است.

3. تفاوت و اختلاف، آفریده نمیشود، بلکه لازمه ذاتی آفریدگان میباشد، و این پندار خطاست که کسی گمان کند آفریدگار، مابین موجودات، تبعیضی روا داشته است.

4. آنچه نقض بر عدالت یا حکمت میتواند باشد، تبعیض است نه تفاوت، و آنچه در جهان وجود دارد تفاوت است نه تبعیض.