2 اصول جهان بینی عرفانی

نظام احسن

یکی از مباحثی که در جهان بینی عرفانی مطرح است و قبلًا اشاره کردیم مسئلهای است که فلاسفه آن را به عنوان مسئله «نظام احسن» عنوان میکنند. مسئلهای است در فلسفه و برای فیلسوفان که آیا نظام موجود نظام احسن است؟ معنی نظام احسن این نیست که در مقابل این نظام، نظام دیگری وجود دارد، این احسن است یا آن؟

معنایش این است که از آنچه که در حد امکان هست آیا [این نظام] نیکوترین نظام ممکن است و یا اینکه نظامی احسن از این نظام هم ممکن است؟ البته فلاسفه با ادلّه قاطع بیان میکنند که نظامی احسن و اکمل از نظام موجود ممکن نیست و محال است؛ هرچه را که انسان «احسن» فرض کند، یک خیال بیش نیست و تازه فرض یک امر محال است. این جمله میگویند از غزالی است: «لَیسَ فِی الْامْکانِ ابْدَعُ مِمّا کان» یعنی بدیعتر از آنچه هست امکان ندارد، و میگویند بعد از او دویست سال درباره این جمله بحث میکردند که آیا همینطور است یا نه؟ این یک مسئلهای است که در میان فلاسفه مطرح است و بعضی از