مختصات جسم فلک است و هیچ کلیت ندارد که همه اجسام باید آن لوازم را داشته باشند.

قدما که قائل به فلک بودند معتقد بودند که مثلًا ماه در یک فلک و عطارد در فلک دیگری است تا میرسد به فلک هشتم که همه ستارگان ثوابت [در آن] بودند و بعد هم فلک نهم، فلک اطلس. آنها اولًا خود افلاک را جسم میدانستند و ثانیاً اشکال فلک را از لوازم افلاک میدانستند. به عقیده آنان شکل در آب، هوا یا انسان لازمه این اجسام نیست، یعنی امکان تغییر در آن هست ولی شکل در فلک غیر قابل تغییر و عوض شدن است. در مادون فلک یعنی در عالم عناصر، کون و فساد را جایز میدانستند ولی میگفتند محال است که شکل فلک تغییر کند؛ همان شکلی که دارد محفوظ است. مثلًا در اثر فرسودگی یا وارد شدن ضربهای، محال است خرابی یا شکافی در فلک پیدا شود.

حال فخر رازی میگوید: [این ویژگی خاص عدم قابلیت کون و فساد و تغیر در فلک یا به سبب جسمیت فلک است و یا به سبب امری است که در جسمیت فلک موجود است. فرض اول باطل است زیرا جسمیت در اجسام طبیعی (در عالم عناصر) هم هست در حالی که ویژگی خاص عدم قابلیت کون و فساد را به دنبال ندارد. اما در فرض دوم] [1] میگوید آن امر که قهراً عارض بر جسمیت فلک است، آن خصوصیتی که در جسمیت فلک است (نه خود جسمیت، نه نفس جسمیت) یا لازم جسم فلک است یا مفارق جسم فلک؛ یعنی یا «عرضی لازم» است یا «عرضی مفارق» و از ایندو بیرون نیست. اگر عرضی لازم باشد نقل کلام میکنیم و میگوییم همان عرضی لازم که لازم جسمیت فلک است، اگر به خاطر جسمیت فلک لازم شده، پس باید همه اجسام آن عرضی لازم را داشته باشند و وقتی آن عرضی لازم را داشته باشند به واسطه آن، سایر لوازم را هم باید داشته باشند. پس باز اشکال عود میکند. اما اگر بگویید آن خصوصیتی که در جسمیت فلک است عرضی مفارق است میگوییم این [ویژگیهای خاص در فلک] یا از لوازم هستند یا از لوازم نیستند.

اگر از لوازم هستند میگوییم یک مفارق نمیشود منشأ لوازم باشد، و اگر از لوازم نیستند پس معنایش این است که این شکل فلک برایش لازم نیست و بنابراین کون و فساد و خرق و التیام در فلک جایز است که هیچ فیلسوفی به اینها قائل نیست.

فخر رازی میگوید شما که فلک را جسم میدانید و آن را در جسمیت با همه اجسام مشترک میدانید و در عین حال برای فلک یک سلسله لوازم خاص قائل هستید که آن