بعد در همین حدیث فرمود: این است معنای آیه قرآن: کلّا بَلْ رانَ عَلی قُلوبِهِمْ ما کانوا یکسِبُونَ [1] یعنی درباره اینها سخن مگو، اعمال تاریک و سیاه اینها به صورت زنگاری بر روی قلبشان درآمده است. این آیه حالت سقوط اخلاقی و روحی بشر را ذکر میکند.

تنها عمل سیاه و سیاهکاری نیست که روح را سیاه میکند؛ عوامل دیگر هم هست که در تاریک کردن روح وتیره ساختن دل مؤثر است، از آن جمله است محیطها و معاشرتها. تأثیر معاشرت چه در جهت نیکی و چه در جهت بدی، خیلی واضح و روشن است. آدمی روح بسیار حساسی دارد، زود تحت تأثیر واقع میشود. ممکن است بعضی اشخاص خودشان را گول بزنند و خیال کنند محیط و معاشرت در آنها تأثیر ندارد، ولی اشتباه است، انسان با روحی بسیار حساس و قابل تغییر آفریده شده. تغییرات روحی که در انسان پیدا میشود مگر خیلی زیاد باشد که خودش بفهمد و الّا کمتر خود شخص متوجه تغییرات و تبدیلات روحی خود میشود. انسان گاهی جسماً لاغر میشود و چند کیلو سبکتر میگردد و چاق میشود چند کیلو سنگینتر میشود، تا خودش را وزن نکند متوجه نمیشود.

تغییرات و کم و زیادهای روحی به درجاتی نامحسوستر و دقیقتر است و به طریق اولی فهمیده نمیشود و متأسفانه همچو وسیلهای نیست که انسان هر روز یک بار یا هفتهای یک بار و یا ماهی یک بار و حداقل سالی یک بار خودش را وزن کند و ببیند چقدر از لحاظ روحیه سبکتر یا سنگینتر شده. صلاح و فساد بدون آنکه خود اشخاص بفهمند از فردی به فردی سرایت میکند: