کمال يافتن عقلها در زمان ظهور

و عمده اين است که عقلهای مردم در آن زمان کمال میيابد. تعبيری است که به صورت رمز گفته شده است که وقتی امام ظهور میفرمايد به سر مردم دست میکشد و عقل مردم کامل میشود، ديگر اين کارهايی که سراسر بیعقلی و جهالت است [از آنها سر نمیزند.] هر بیعقلی و جهالتی را انسان تا در آن واقع است حس نمیکند، وقتی که از آن بيرون میآيد حس میکند. وقتی که مثلًا کارهای وحشيهای چندهزارسال پيش را برای ما نقل میکنند به نظرمان میآيد عجب مردمی بودند! چرا اينها چنين کاری میکردند؟! خيال میکنيم لابد مغز آنها با مغز ما فرق داشته.

ولی اين طور نيست؛ انسان هر کاری را تا در آن کار هست حس نمیکند، از بيرون که میآيد آن را احساس میکند. کارهای جاهلانهای که همين بشر متمدن امروز- که خيال کرده اندکی که علوم رياضی و فيزيکیاش زياد شده ديگر واقعاً انسان شده در صورتی که هنوز هيچ انسان نشده است- انجام میدهد آنقدر جاهلانه و احمقانه است که فقط از بيرون میشود آن را تماشا کرد. و چه تعبير رسايی دارد اميرالمؤمنين علی عليه السلام! در نهجالبلاغه میفرمايد:وَ يُغْبَقونَ کأْسَ الْحِکمَةِ بَعْدَ الصَّبوح [1]. تعبير شاعرانه و تشبيه است. صبوح، جام به اصطلاح بامدادی را میگويند و غبوق جامِ شامگاهانه را. آن جامی را که صبح مینوشيدند

[1]. نهجالبلاغه، خطبه 148.