در اينجا يعنی نه تنها اين گروه بلکه عموم اين جمع جن؛ قبلًا هم فرمود:وَ انّا مِنَّا الصّالِحونَ وَ مِنّا دونَ ذلِکمعنی مسلم

مکرر گفتهايم مسلم در قرآن به معنای کسی نيست که فقط اسلام ظاهری داشته باشد، صرف اينکه شهادتين را بگويد و اقرار به شهادتين بکند؛ يک معنای بالاتری دارد؛ يعنی اقرار شهادتين علامت و اظهار ورود در اسلام است. مثل شناسنامه گرفتن. وقتی انسان شهادتين را میگويد معنايش اين است که من از اين ساعت جزء شما مسلمين هستم، شناسنامه اسلامی گرفتم. ولی گفتن شهادتين که خودِ اسلام نيست. خود اسلام حقيقتش چيست؟ اميرالمؤمنين تعريف کرد و اين آيه مطابق آن تعريف است:الْاسْلامُ هُوَ التَّسْليمُ [1] اسلام يعنی اطاعت امر حق، تسليم امر خدا بودن. به هر درجه که انسان مطيع امر خدا باشد مسلم است و به هر درجه نباشد کافر است.

پس اسلام به قول فلاسفه تشکيکبردار است يعنی درجهبندی میشود. ما افرادی داريم که صددرصد مسلمند يعنی صددرصد تسليم امر پروردگارند و در هر موضوعی آنچه را که خدا بخواهد همان را میخواهند. اين را میگوييم مسلمان صددرصد. ممکن است يک مسلمانی باشد نود درصد مسلم است ده درصد ديگر عاصی است، نود درصد مطيع و تسليم است ده درصد ديگر متمرد. اين يک مسلمان نود درصد است. ممکن است يکی هشتاد درصد يا پنجاه درصد مسلم باشد؛ يکی هم ممکن است دو درصد مسلم باشد. پس اين جور نيست که

[1]. نهجالبلاغه، حکمت 125.