رعايت عهد و پيمان

مسأله دوم عهد و پيمان است. عهد به طور کلی تعهد است، شامل هر تعهدی میشود، لزومی ندارد که به چيزی عنوان امانت بدهيم؛ مقصود قراردادهاست. اگر انسان با يک نفر قرارداد میبندد و واقعاً متعهد میشود که مثلًا اين خانه را من به تو فروختم به اين مقدار، بايد رعايت عهد خودش را بکند. فقها خودِ صيغه شرعی را تحت عنوان عهد و عقد میپذيرند؛ میگويند به حکم اينکه رعايت عهد و عقد واجب است، صيغه خواندن همان تعهد کردن و متعهد شدن است. ولی البته عهد يک معنای خيلی اعمی از صيغه شرعی دارد؛ هرگونه تعهدی را شامل میشود حتی تعهدی که انسان با يک کافر میبندد.

در آن نامهای که اميرالمؤمنين علی عليه السلام به مالکاشتر نوشته است يک فصل خيلی زيبا و جالبی در زمينه پيمانها دارد. ولی نظر به اينکه مخاطبش مالکاشتر حاکم مصر است پيمانهايی که در آنجا مورد ابتلای مالک بوده پيمانهای به اصطلاح سياسی بوده است که اغلب طرفش افرادی بودهاند که يا مسلمان نبودند يا اگر مسلمان بودند از مسلمانهايی بودند که تابع حکومت علی عليه السلام نبودند، مثلًا تابع حکومت معاويه بودند يا از آن گروه سوم بودند. حضرت در آنجا به مالک اصرار اکيد و شديد میکند که مالک! با هر گروهی هر پيمانی امضا کردی مباد که به زير امضای خودت بزنی مگر اينکه اول آنها زير امضای خودشان بزنند. تا اينجای مطلب نصّ قرآن کريم است که درباره عهدی که مسلمين با کفار در حديبيّه بسته بودند میفرمايد:فَمَا اسْتَقاموا لَکمْ فَاسْتَقيموا لَهُمْ [1] مادامی که آنها به عهدشان پايدار بمانند شما هم پايدار بمانيد ولی اگر آنها نقض

[1]. توبه/ 7.