دو نوع تصالح و تساهل

اینجا مطلبی را باید توضیح دهم و آن همین مسأله تساهل است یا بگویید تصالح، یعنی مصالحه کردن، صلحکردن، قرارداد امضا کردن حتی با کفار و مشرکین.

آیا قرآن این کار را به طورکلی نفی میکند؟ باید عرض کنیم که دو مطلب است.

یک نوعش را قرآن بکلی نفی میکند که هرگز به پیغمبر اجازه نمیدهد تا چه رسد به غیر پیغمبر، و آن همان است که در این آیات مطرح است: تصالح بر اساس خود مواد برنامه و فکر یعنی مواد به اصطلاح امروز ایدئولوژی؛ یعنی بیاییم اینطور کنار بیاییم که تو از بعضی حرفهایت صرفنظر کن، ما هم از بعضی حرفهایمان صرفنظر میکنیم. یک دین حق محال است اجازه بدهد که با دشمن کنار بیایید، بگویید شما از یک حرفتان صرفنظر کنید، ما هم از یک حرفمان. یک مستحب یا مکروه کوچک هم قابل مصالحه نیست؛ یعنی اگر یک چیزی در شریعت وارد شده است که مستحب است، فرض کنید که فلان دعا را اگر در حال وضو بخوانید مستحب است؛ آیا این قابل مصالحه است که طرف بگوید تو از این یک مستحب صرفنظر کن و بگو مستحب نیست، ما هم از فلان حرفمان صرفنظر میکنیم؟ خیر، قابل مصالحه نیست. یک چیزی که جزو وحی الهی است، ولو به عنوان کوچکترین مستحب و کوچکترین مکروه، قابل مصالحه و گذشت نیست.

بله، یک امر دیگر است که قابل تصالح و گذشت است و به اصطلاح تاکتیکبردار است. تصالح، مسأله تاکتیک است. تنازع و تصالح، جنگیدن و صلح کردن، کنارآمدن یا کنار نیامدن مسأله تاکتیک