که الآن در مدینه است، اولین جمعه [2] در اسلام تأسیس شد. این مسجد قبا خیلی مسجد عزیزی است برای اسلام. مسجدی است که قرآن به عظمت آن شهادت داده است:«لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَی التَّقْوی مِنْ أَوَّلِ یوْمٍ» یعنی از اولین روزیکه تأسیس شده است، هیچ غش و دغلی در کار آن نبوده است، بر پایه تقوا تأسیس شده است.«لَمَسْجِدٌ أُسِّسَ عَلَی التَّقْوی مِنْ أَوَّلِ یوْمٍ احَقُّ أَنْ تَقومَ فیهِ فیهِ رِجالٌ یحِبّونَ انْ یتَطَهَّروا وَ اللّهُ یحِبُّ المُطَّهِّرینَ» [1].

پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله خطبههای خود را بیشتر در همین نماز جمعهها ایراد میکردهاند و مسائل مهم را در نماز جمعهها به مردم عرضه میداشتند. قسمت عمده خطبههای امیرالمؤمنین علیه السلام که در نهجالبلاغه است خطبههایی است که در نماز جمعه ایراد شده است. دلایل تاریخی بر این امر زیاد است که یکی را عرض میکنم [و آن مطلبی است که مورخین] در [ذیل] یکی از خطبهها- که گفتهاند آخرین خطبهای است که امیرالمؤمنین علیه السلام به صورت خطبه یعنی در منبر ایراد کردهاند- ذکر نمودهاند. البته کلمات امیرالمؤمنین منحصر به خطبه نیست. وصایا دارند یا مسائلی که در مجلسی بیان کردهاند و ضبط شده است. حضرت در آن خطبه آخر مردم را تحریض میکنند برای اینکه علیه معاویه حرکت کنند و بروند و خطر معاویه را برای مردم بازگو میکنند و بعد به یاد یاران باوفا و خالص گذشته خود میافتند.

در همان منبر میگویند:«أینَ عَمّارٌ؟ وَ اینَ ابْنُ التَّیهانِ؟ وَ أینَ ذُو الشَّهادَتَینِ؟» [2] کجاست عمّار یاسر! یعنی ما حالا عمّار یاسری نداریم، که وقتی حضرت اینها را گفتند و به یاد این دوستان خالصشان افتادند، در منبر شروع کردند به گریه کردن. حضرت خیلی خطبه مؤثری در آنجا ایراد کردند به

[1]. توبه/ 108.

[2]. نهجالبلاغه، خطبه 182.