باطن و جان عالَم

آن تمثیل عامیانه و این حرفی که علما امروز ثابت کردهاند که روح انسان یک مقدارش آشکار است و مقدار بیشترش مخفی و پنهان است، اینها را برای این ذکر کردم [که بگویم] نه تنها روح انسان چنین است، خود جهان هم همین طور است. ما مقداری از جهان را داریم میبینیم، مقدار بیشترش حکم همان هندوانه زیر آب را دارد و آن، باطن و جانِ عالم است و ما از آن بیخبریم. و خود ما هم همین طور: ما غیر از این چشم، چشم دیگر داریم؛ غیر از این گوش، گوش دیگر داریم؛ غیر از این ذائقه، ذائقه دیگر داریم؛ غیر از این لامسه، لامسه دیگر داریم؛ غیر از این شامّه، شامّه دیگر داریم، و باز غیر از همه اینها قوای دیگر داریم. این که قبلًا عرض کردم یک آدم پاک و مهذّب و منزّه صداهایی را در همین جهان میشنود که ما نمیشنویم، معلوم میشود که یک حواس دیگری هم هست. علم امروز وجود حواس زیادی را احتمال میدهد، و حتی ممکن است حیوانات چیزهایی را احساس کنند که ما انسانها احساس نمیکنیم. حدیث است که پیغمبر اکرم فرمود: من قبل از دوره رسالت، در مدتی که گوسفند چرانی میکردم، گاهی میدیدم این گوسفندها مثل این که یک تکانی میخورند، ولی من چیزی احساس نمیکردم، اما بعد از این که به نبوت رسیدم پرسیدم، گفتند این حیوانات صداهایی را میشنوند که انسانها نمیشنوند.

اصلًا عبادت برای چیست؟ برای این است که در ما نورانیت پیدا شود، یعنی همان حسی که اسمش را میخواهید حس ششم بگذارید یا حس دهم و یا حس صدم؛ بلکه به آن عمق و جان عالم راه پیدا کنیم، خودمان جان و دل پیدا کنیم و با جان عالم آشنا شویم. فخر رازی رباعی خوبی دارد، میگوید: