اینها برای انسان عذر نیست. اینها عذر یک درخت است. درخت است که نمیتواند از جای خود حرکت کند. اگر به درختی بگوییم: چرا در کنار خیابانهای تهران پژمرده شدهای و صورت برگهایت مثل آدمهای تریاکی اینقدر سیاه است؟ میگوید:

مگر اتوبوسهای شرکت واحد را نمیبینید که چقدر دود میکنند؟! تقصیر من چیست؟ واقعاً تقصیر درخت چیست؟ درخت که نمیتواند جایش را عوض کند و مثلًا به بیابان برود تا برگهایش سبز و خرم شوند! این درخت، این موجود، ریشه هایش به زمین وصل است، نمیتواند خود را جدا کند.

حتی حیوانات چنین اسارتی را ندارند. ما در میان حیوانات، مهاجر زیاد داریم:

کبوترهای مهاجر، غیرکبوترهای مهاجر، پرستوها و خیلی از حیوانات دیگر.

ماهیهای دریا مهاجرت میکنند، مهاجرت تابستانی و زمستانی دارند. پرستوها در تابستان که هوا گرم میشود، به مناطق سرد میروند و یک مهاجرت چندصد فرسخی میکنند و بالعکس. بسیاری از ماهیها در فصلهای مختلف از یک قسمت دریا به قسمت دیگر دریا مهاجرت میکنند و باز میگردند. یا در میان حشرات، ملخها یکدفعه مهاجرت میکنند به طوری که منطقهای را سیاه میکنند. حیوان خود را به خاک و گل و سنگ نمیبندد. در چنین صورتی، انسان چنین عذری برای خود میآورد که وقتی از او میپرسند:فیمَ کنْتُمْ چرا اینقدر کثیفی، چرا اینقدر پلید و آلوده هستی؟ جواب میدهد: محیط ما فاسد بود! اینهمه سینما، زن مینی ژوپ پوش، دکان مشروب فروشی و ... جبر محیط است! میگویند: این مهملات چیست؟! آیا نمیشد از این محیط بروید دو قدم آنطرفتر، محیط بهتر؟(قالوا الَمْ تَکنْ ارْضُ اللَّهِ واسِعَةً فَتُهاجِروا فیها ). اینها میگویند: ما در اینجا مُرغَم بودیم. میخواهند بگویند ما مسلمان بودیم، شهادتین را قبول داشتیم ولی زیردست و اسیر و زبون بودیم، محیط ما بد بود، همیشه دشمن بینی ما را به خاک میمالید. میگویند: اینجا اینطور بودید، وَ مَنْ یهاجِرْ فی سَبیلِ اللَّهِ یجِدْ فِی الْارْضِ مُراغَماً کثیراً وَ سَعَةً هر کسی که در راه خدا مهاجرت کند، به سرزمینی میرسد که آنجا سرزمین مراغمه است یعنی در آنجا با دشمن درگیر میشود؛ اگر یک دفعه دشمن بینیات را به خاک مالید، یک دفعه هم تو بینی دشمن را به خاک بمال؛ یعنی درگیری، جهاد.وَ مَنْ یهاجِرْ فی سَبیلِ اللَّهِ یجِدْ فِی الْارْضِ مُراغَماً کثیراً وَ سَعَةً وَ مَنْ یخْرُجْ مِنْ بَیتِهِ مُهاجِراً الَی اللَّهِ وَ رَسولِهِ ثُمَّ یدْرِکهُ الْمَوْتُ فَقَدْ وَقَعَ اجْرُهُ عَلَی اللَّه..