تفسیر و مفسران - معرفت، محمدهادی - کتابخانه مدرسه فقاهت

نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 2 صفحه : 448

از این نمونه‌ها بسیار است؛ ولی برخی از این اقتباسها با ذوق لطیف و اضافه کردن نکات ظریف انجام گرفته، که حاکی از حسن انتخاب مؤلفان آنهاست؛ مانند «مجمع البیان» ابو علی، فضل بن الحسن طبرسی که گرچه خود می‌گوید: «مبنای تفسیرم را بر «تبیان» شیخ الطائفه ابو جعفر طوسی نهاده‌ام»؛ ولی ذوق و دقتی که در جوانب مختلف تفسیری، در آن به کار رفته، آن را از حدّ اقتباس فراتر برده است.
همچنین «جوامع الجامع» وی که گرچه اقتباسی از «کشاف» زمخشری است، با چنان حسن سلیقه‌ای در گلچین کردن نکات ظریف و بدیع انجام گرفته که آن را از گونه‌ای تقلید به حالت تحقیق رسانده است. همچنین «تفسیر ابن کثیر» دمشقی (متوفای 774) که درباره او گفته‌اند: وی به گردآوری حدیث اشتغال داشته است؛ چه در رجال و چه در تفسیر. یعنی کار ابن کثیر در نقل مأثورات- در تفسیر- خلاصه می‌شود [1] ولی تفسیر او یکی از بهترین تفاسیر در زمینه نقل و نقد احادیث تفسیری است و خود، در نقد و بررسی اسرائیلیات از پیشگامان این میدان محسوب می‌شود. این تفسیر، جایگاه بلندی نزد دانشمندان دارد؛ آگاهی نویسنده آن از تاریخ و رجال و دقّت او در نقد سند روایات و تحقیق پیرامون متون آنها، او را برجسته کرده است و نمی‌توان او را در زمره مقلدان در آورد؛ بلکه در رتبه بالای محققان قرار دارد.
برعکس، برخی از اقتباس‌ها- گرچه در دوران متأخّر و عصر تحوّل تفسیر انجام گرفته است- چنان حالت تقلید گونه بر آنها حاکم است که نمی‌توان جز استنساخ نوشته‌های پیشینیان، نامی دیگر بر آنها نهاد؛ مانند تفسیر حجیم آلوسی، «روح المعانی» [2] که به گفته استاد عبد الحمید «اقتباسی است از تفسیر فخر رازی؛ بلکه نسخه دومی از آن تفسیر است». [3] همچنین تفسیر «البصائر» که اخیرا در 60 مجلد (در بیش از پنجاه هزار صفحه) بر دست یعسوب الدین، رستگار جویباری (متولد 1359 ق/ 1319 ش) صورت گرفته، تنها انباشته‌ای از نقل آرا و گفته‌های مفسران

[1] عفت شرقاوی، الفکر الدینی فی مواجهة العصر، ص 48. ر. ک: سید محمد علی ایازی، قرآن و تفسیر عصری، ص 98.
[2] سید محمود آلوسی بغدادی (متوفای 1270).
[3] ر. ک: عبد الحمید، الرازی مفسرا، ص 170.

نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 2 صفحه : 448

فرمت PDF

شناسنامه

فهرست