نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 472
2. آیه قصر در سفر
این آیه، از جمله آیاتی است که پیرامون دلالت آن و اینکه آیا مقصود تنها بیان نماز خوف (که در حال جنگ انجام میشود) است یا شامل نماز مسافر هم میشود بحث فراوان شده است. مفسران با استناد به سیره عملی پیامبر صلّی اللّه علیه و آله و ائمه اطهار و دیگر مسلمانان از صدر اول اسلام تا کنون که با استناد به همین آیه- هر چند به ظاهر درباره تنها نماز خوف وارد شده است- نمازهایشان را- در سفر- به قصر میخواندهاند، دلالت آیه را تعمیم بخشیدهاند. متن آیه چنین است: «وَ إِذا ضَرَبْتُمْ فِی الْأَرْضِ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُناحٌ أَنْ تَقْصُرُوا مِنَ الصَّلاةِ إِنْ خِفْتُمْ أَنْ یَفْتِنَکُمُ الَّذِینَ کَفَرُوا إِنَّ الْکافِرِینَ کانُوا لَکُمْ عَدُوًّا مُبِیناً. وَ إِذا کُنْتَ فِیهِمْ فَأَقَمْتَ لَهُمُ الصَّلاةَ فَلْتَقُمْ طائِفَةٌ مِنْهُمْ مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا أَسْلِحَتَهُمْ فَإِذا سَجَدُوا فَلْیَکُونُوا مِنْ وَرائِکُمْ، وَ لْتَأْتِ طائِفَةٌ أُخْری لَمْ یُصَلُّوا فَلْیُصَلُّوا مَعَکَ وَ لْیَأْخُذُوا حِذْرَهُمْ وَ أَسْلِحَتَهُمْ وَدَّ الَّذِینَ کَفَرُوا لَوْ تَغْفُلُونَ عَنْ أَسْلِحَتِکُمْ وَ أَمْتِعَتِکُمْ فَیَمِیلُونَ عَلَیْکُمْ مَیْلَةً واحِدَةً ...» [1]. آنچه از ظاهر عبارت به دست میآید این است که جمله شرط «إن خفتم» قید موضوع باشد؛ یعنی قصر در نماز به هنگام مسافرت مشروط به وجود خوف است؛ به همین جهت شرح نماز خوف در آیه بعد بلافاصله آمده است، و فتنه در آیه «أَنْ یَفْتِنَکُمُ» به معنای سختی، گرفتاری و آزمایش است؛ یعنی به خاطر بیم از اینکه به کشتار و غارت و اسارت گرفتار آیید. همان گونه که این معنا در آیه «عَلی خَوْفٍ مِنْ فِرْعَوْنَ وَ مَلَائِهِمْ أَنْ یَفْتِنَهُمْ» [2] و آیه «وَ احْذَرْهُمْ أَنْ یَفْتِنُوکَ» [3] و آیه «وَ إِنْ کادُوا لَیَفْتِنُونَکَ» [4] تکرار شده که همه به معنای گرفتار شدن و به سختی و دشواری دچار شدن است.
[1] «و چون رهسپار سفر باشید، بر شما گناهی نیست که- اگر میترسید که مبادا کافران بر شما چیره گردند- نماز خود را کوتاه کنید؛ زیرا کافران آشکارا دشمن شما هستند؛ و چون در میان آنان بودی و خواستی برای آنان اقامه نماز کنی، باید گروهی از آنان با تو [به نماز] ایستند و سلاحهای خود را برگیرند و چون به سجده روند گروه دیگر در پشت شما [ایستاده باشند و سپس گروه دیگر که هنوز نماز نخواندهاند پیش آیند و همراه تو نماز بگزارند و احتیاط خود را حفظ کنند و سلاحهای خود را برگیرند، [چرا که کافران خوش دارند شما از سلاحها و ساز و برگتان غافل شوید تا بناگاه بر شما یورش برند». نساء 4: 102- 101. [2] «آن هم با ترس از فرعون و بزرگان قومش که مبادا ایشان را در بلا افکنند». یونس 10: 83. [3] «و از آنان بر حذر باش، مبادا تو را از بعضی از آنچه خداوند بر تو نازل کرده است غافل کنند». مائده 5: 49. [4] «و بسا نزدیک بود که تو را از آن چه بر تو وحی میکنیم غافل کنند». اسراء 17: 73.
نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 472