نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 305
انسانی موثق و امین، فقیهی پرهیزگار، دانشوری صاحب احادیث فراوان و خوش حافظه و با دقت بود». اعمش میگوید: «هنگامی که او را میبینی گویا شتربان یا خربندهای [1] است- که الاغ خویش را گم کرده و اندوهگین است- ولی آنگاه که به سخن میآید از دهانش درّ میبارد» [2].
جایگاه مجاهد در تفسیر
دانشمندان بارها به جایگاه بلند وی در تفسیر و وثاقت، امانت و گستردگی دانش او گواهی دادهاند و دانشوران و محدثان به تفاسیر وی استناد کردهاند. وی متهم به مراجعه به اهل کتاب است و این اتهام با سختگیریهای استاد او ابن عباس در مراجعه به اهل کتاب سازگار نیست، بنابراین رأی برتر در این زمینه این است که مراجعه او به اهل کتاب درباره اموری بوده است که از دایره نهی پیامبر صلّی اللّه علیه و آله خارج است. شاید که با هدف تحقیق- نه تقلید- به آنان مراجعه کرده باشد. نیز متهم شده که قرآن را به رأی خود تفسیر کرده است. او در تفسیر قرآن از دیدگاه عقل، کاملا آزاد و بازاندیش بود. فرزندش عبد الوهاب میگوید: «مردی به پدرم گفت: تو همان کسی هستی که قرآن را تفسیر به رأی میکند؟ پدرم گریست و سپس گفت: یعنی من در مقام تفسیر گستاخم؛ با آنکه تفسیر را از تعدادی از صحابه پیامبر برگرفتهام» [3]. این تهمت ریشه در جو حاکم بر آن زمان دارد که از کاوش و تدبیر در مفاهیم، به ویژه آیات متشابه قرآن سر باز میزدند، ولی دیدگاه عقل، ریشه تمام جمودگریها و تحجرها را یک سره به دور میافکند. در گذشته درباره تفسیر به رأی و ممنوعیت آن سخن گفتیم.
[1] خربنده کسی را گویند که خر (الاغ) به کرایه میدهد. لغتنامه دهخدا، ج 6، ص 9651. [2] ر. ک: زندگی نامه او در الطبقات ابن سعد، ج 5، ص 343 و 344. تهذیب التهذیب، ج 10، ص 43 و 44. ذهبی، میزان الإعتدال، ج 3، ص 440- 439. مقدمه ابن تیمیه در اصول تفسیر، ص 48. رازی، الجرح و التعدیل، ج 8، ص 319. [3] التفسیر و المفسرون، ج 1، ص 107- 106.
نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 305