نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 278
میکند» [1]. کنایه از این است که اصحاب از نظر درجات علمی متفاوت بودند. آنان مردم را از منبعی سیراب میکنند که سرچشمه نخستین آن پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله است؛ اوست که آنان را پرورانده و نیکو تربیت کرده است هر چند استعداد فراگیری آنان با یک دیگر تفاوت دارد «أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَسالَتْ أَوْدِیَةٌ بِقَدَرِها» [2]. آری! بزرگان و دانشمندان اصحاب چنین بودهاند و جز با اتکا بر مصدر وحی و خاستگاه دانش الهی سخن نمیگفتهاند. چگونه میتوان در درستی گفتار جمع کثیری که حاملان دانش پیامبر و پاسبانان امین شریعت بودند تردید کرد!؟ البته در حجیت و اعتبار حدیث صحابه باید دو شرط مراعات گردد: نخست صحت سند؛ دیگر بلند پایه بودن مقام آن صحابی. با تحقق این دو شرط، دیگر جایی برای شک و تردید باقی نمیماند و راهی جز اعتماد و جواز اخذ آن نیست و این مطلب با توجه به توضیحی که دادیم از هر گونه شبهه عاری است. بنابراین، در معتبر بودن حدیث صحابی- که از خود اوست یا به پیامبر مستند است- از این نظر میتوان گفت که آنچه صحابه، میگویند آیا از دریافتهای خود از پیامبر میگفتند یا از دستآوردها و برداشتهای خودشان بود؟ زیرا گسترده دانش آنان ایجاب مینمود که خود، صاحب نظر باشند و با توجه به اینکه امکان خطا در اجتهاد وجود دارد، گرچه درصد خطای آنان پایین است و احتمال صواب ترجیح دارد! به این دلیل، تفصیل قائل شدهاند: در مواردی که اعمال نظر میتواند نقش داشته باشد، گفتار صحابی به خود او نسبت داده میشود و مواردی که دانستن آن جز از طریق وحی میسور نیست، به پیامبر منتسب خواهد بود؛ زیرا گزارش دهندگان که بزرگان صحابه به شمار میروند، عادلاند و با پروا؛ لذا آنچه را که از طریق حس نتوان به آن دست یافت، گزارش نمیکنند جز آنکه از دانایی توانا و صادقی امین دریافت کرده باشند. در این راستا دیدگاه بزرگان را میآوریم: [1] التفسیر و المفسرون، ج 1، ص 36. [2] «از آسمان آبی فرو فرستاد. پس رودها هر یک به اندازه خویش روان شدند». رعد 13: 17.
نام کتاب : تفسیر و مفسران نویسنده : معرفت، محمدهادی جلد : 1 صفحه : 278