عينى‌

محمود بن احمد بن موسى- حلبى حنفى سروجى، مكنّى به ابو محمد، ملقّب به بدر الدين و فاضل، معروف به فاضل عينى از متبحّرين فقهاى حنفيّه ميباشد كه فقيهى است لغوى نحوى، بر دقائق امور واقف، بحقائق علوم متنوعه عارف و قاضى القضاة ديار مصر بود. در قرب جامع ازهر، يك مدرسه و يك كتابخانه تأسيس داده و كتاب‌هاى خود را وقف آن مدرسه نمود و از تأليفات او است:

1- تاريخ البدر فى اوصاف اهل العصر كه در حدود ده مجلد ميباشد، از اول خلقت شروع كرده و حوادث و وفيات هرسال را بترتيب سنين مينگارد. مخفى نماند كه عينى سه فقره كتاب در تاريخ تأليف داده كه هرسه به تاريخ عينى معروف هستند: يكى مختصر و سه مجلد است، ديگرى تاريخ عينى صغير كه همين تاريخ البدر است، سيمى تاريخ عينى كبير و نامش عقد الجمان فى تاريخ اهل الزمان در نوزده مجلد است و نسخه خطى آن در بيست و چهار جزء در كتابخانه بايزيد استانبول و بعضى از اجزاء آن نيز در دار الكتب المصرية موجود است. در جايى ديدم كه تاريخ مكمل شصت‌جلدى نيز بدو نسبت داده‌اند كه ظاهرا همين عقد الجمان است و شماره مجلد هم البته با اختلاف كتابت نسخه‌هاى كتب مختلف ميشود 2 و 3- تاريخ مختصر و تاريخ مكمل كه در ضمن تاريخ البدر اشاره شد 4- رمز الحقائق فى شرح كنز الدقائق كه كتاب كنز الدقائق ابو البركات حافظ الدين عبد اللّه بن احمد نسفى را كه در فقه حنفى ميباشد شرح كرده و اين را بشكرانه استخلاص از شر حسد حاسدى كه مبتلايش بوده تأليف داده است 5- شرح درر البحار فى الفروع در فقه حنفى 6 و 7- شرح شواهد صغير و شرح شواهد كبير كه دو فقره شرح بر شواهد شروح الفيه ابن مالك نوشته و بقيد صغير و كبير از همديگر امتياز يابند و گاهى آنها را شواهد صغرى و شواهد كبرى نيز گويند و در كشف الظنون گويد: الشواهد الكبرى و الصغرى تأليف محمود بن احمد عينى است اما شواهد كبرى نام اصليش المقاصد النحوية فى شرح شواهد شروح الالفية و دو مجلد بوده و شواهد كبرى نام مشهورى آن است و شواهد صغرى يك مجلد، از اولى مشهورتر، محل اعتماد فضلا و نامش فرائد القلائد فى مختصر شرح الشواهد بوده و ملخص همان مقاصد نحويه ميباشد و شواهد صغرى نام مشهورى آن بوده و در مصر چاپ شده است 8- شرح صحيح البخارى كه ذيلا بنام عمدة القارى مذكور است 9- شرح كنز الدقائق كه همان رمز الحقائق مذكور فوق است 10- شرح معانى الاثار 11 و 12- شواهد صغرى و شواهد كبرى كه بعنوان شرح شواهد مذكور شدند 13- طبقات الحنفية 14- طبقات الشعراء 15- عقد الجمان فى تاريخ اهل الزمان كه فوقا ضمن تاريخ البدر مذكور شد 16- عمدة القارى فى شرح صحيح البخارى كه در استانبول چاپ شده است 17- فرائد القلائد فى مختصر شرح الشواهد كه همان شواهد صغراى مذكور فوق است 18- مختصر تاريخ ابن عساكر و شايد همان باشد كه بنام تاريخ مختصر مذكور داشتيم 19- المقاصد العلية فى شرح شواهد شروح الالفية كه همان شواهد كبراى مذكور فوق است و غيرها