شد، صلاح الدين ايّوبى استردادش كرد، ديگربار بتصرّف فرنگيها درآمد و بعد از اين جمله گويد: گويم كه در سال 690 ه (خص) باز هم ملك اشرف بن ملك منصور قلاوون فتح كرد و از فرنگيها استردادش نمود و آن، يكى از فتوحات بزرگ مسلمين است.

نگارنده گويد: اين تاريخ فتح آخرى عكّه شصت و چهار سال بعد از وفات ياقوت ميباشد و از اين‌رو ممكن نيست كه اين جمله، از ياقوت باشد. بفرموده فاضل محدّث معاصر و بعضى از ادباى عصر، صفى الدين بن عبد الحق متوفى بسال 739 ه ق (ذلط) كتاب معجم البلدان ياقوت را تلخيص كرده و بمراصد الاطّلاع على اسماء الامكنة و البقاع ناميده است، لكن دور هم نيست كه اين جمله گويم تا آخر كلام مذكور را يكى از فضلا در حاشيه كتاب مراصد كه دم دستش بوده نوشته سپس در مقام استنساخ آن حاشيه را نيز بخيال اينكه از خود مؤلف كتاب است داخل در متن كرده باشند و نظائر اين بسيار و كثير الوقوع است.

بالاجمال نسبت كتاب مراصد بياقوت محل ترديد است و نسخه چاپى موجود در نزد اين نگارنده نيز مغلوط بوده و محل اطمينان در حل اين‌گونه اشكالات نميباشد و ظن قوى دارم كه بعد از تحصيل نسخه ديگر واقع مطلب از مراجعه بخود نسخه مكشوف گردد.

10- المشترك وضعا المختلف صقعا در بلاد متشابه الاسم 11- معجم الادباء رجوع بفقره سومى فوق نمايند 12- معجم البلدان 13- معجم الشعراء ظاهرا همان اخبار الشعراى مذكور در بند اوّل بوده و غير از معجم الادباى مذكور است 14- المقتضب من جمهرة النسب كه انساب عرب را در آن نگارش داده است. پوشيده نماند كه صاحب ترجمه ياقوت بن عبد اللّه، غير از ياقوت مستعصمى، ياقوت ملكى، ياقوت مهذب الدين است و شرح‌حال هريك از اينها نيز تحت عنوان تالى خود خواهد آمد.

(ص 349 ج 2 كا و 18 ج 1 جم و 1941 مط و 127 هب و 4785 ج 6 س و 70 عم)

حموينى ابراهيم‌

- بنوشته محدّث معاصر همان حموئى فوق الذكر است و رجوع بدانجا نمايند.

حميد [احمد بن عبد اللّه‌]

(بر وزن كميل) احمد بن عبد اللّه است و بعنوان مالقى خواهد آمد.