غزالي در المنقذ من الضلال مي‌گويد: بسياري از معلومات بشر که به احتياجات زندگي مرتبط‌اند، در آغاز به صورت الهام تحقق يافته است. [1]

دکتر الکسيس کارل نيز در اين باره مي‌نويسد: به يقين اکتشافات علمي تنها محصول و اثر فکر آدمي نيست و نوابغ علاوه بر نيروي مطالعه‌ و درک قضايا، از خصايص ديگري چون اشراق و تصور خلاقه برخوردارند. با اشراق چيزهايي را که بر ديگران پوشيده است، و به فراست روابط مجهول را در مي‌يابند. تمام مردان بزرگ از اشراق برخوردارند. [3]

وحي نيز طريق غيرعادي کسب معرفت است و از ويژگي‌ها و مختصات پيامبران به شمار مي‌آيد که با آن به هدايت آدميان مي‌پردازند.

و اما تفاوت مفهوم تعليم با الهام و وحي اين است که تعليم عبارت است از انتقال معلومات از راه‌هاي مختلف کسب معرفت و اين راه‌ها از دو کانال جريان دارند: نخست راه‌هاي عادي کسب معرفت که براي همه‌ي انسان‌ها- البته با توجه به شدت و ضعف در استعدادهاي آن‌ها- ميسر است، که عبارتند از : حواس ظاهري، عقل و اشراق و شهود. از طريق حواس ظاهري و مشاهده و تجربه، علوم تجربي به دست مي‌آيند، از طريق عقل و استدلال و برهان، علوم فلسفي و رياضي، و از طريق اشراق و شهود، علوم عرفاني استنباط مي‌شوند. البته اين بدان معنا نيست که در علوم تجربي از عقل و الهام بهر‌ه‌اي برده نمي‌شود، بلکه برعکس هم، عقل و هم الهام در نتايج تجربي تاثير بسياري دارند.

حال که تبيين مفاهيم تربيت، تعليم، تزکيه و اخلاق روشن شد، بايد به ارکان نظام تربيتي بپردازيم و آن‌ها را توضيح دهيم، ولي ابتدا بايد واژگان مربوط را تبيين نماييم.

نظام تربيتي

مجموعه‌اي از مباحث، گزاره‌ها و انديشه‌هاي منظم و سازمان يافته درباره‌ي تربيت که با