در مطالعه‌ي تاريخي، عوامل پيدايش، تغيير و تحول يک نظام اقتصادي به لحاظ تاريخي مورد نظر است، در شيوه‌ي عمل‌کردي، عمل‌کرد و در روش بررسي تحليلي، اصول و مباني فکري نظام مورد مطالعه قرار مي‌گيرد.

6- 2. اصول نظام اقتصادي اسلام

در ادبيات اقتصاد اسلامي، بحث از اصول نظام اقتصادي اسلام جايگاه ويژه‌اي دارد. شهيد صدر اقتصاد اسلامي را با سه اصل اساسي از ديگر نظام‌هاي اقتصادي متمايز مي‌داند:

الف) اصل مالکيت مختلط؛

ب) اصل آزادي اقتصادي در کادر محدود؛

ج) اصل عدالت اجتماعي. [1]

عبدالحسين محمد با تاثيرپذيري از مکتب اقتصادي شهيد صدر، سيستم اقتصادي اسلام را بر سه اصل استوار مي‌داند که عبارت‌اند از: 1. مالکيت طبيعت؛ 2. آزادي و محدوديت فعاليت‌هاي خصوصي اقتصادي؛ 3. عدل اجتماعي که متضمن تامين و تعادل اجتماعي است. [2]

برخي دو اصل ديگر بر اين اصول افزودند که مي‌توان آن‌ها را با اصول شهيد صدر ادغام نمود. [3]

امام خميني (ره) معتقدند که نظام اقتصادي اسلام را بايد همراه با ساير نظام‌ها و به شکلِ بخشي از احکام کلي اسلام مطالعه کرد. ايشان مي‌فرمايند: بايد نظام‌ اقتصادي اسلام را در مجموعه‌ي قوانين و مقررات اسلامي در کليه‌ي زمينه‌ها و شؤون فردي و اجتماعي ملاحظه کرد. [4]

استاد اقتصاد اسلامي مصر، اقتصاد اسلامي را به دو بعد ثابت و متغير تقسيم مي‌کند. از جمله اصول ثابت اين است که مال متعلق به خداوند، و بشر خليفه‌ي اوست؛