گفتار اول

مبادي تصوري گستره‌ي شريعت

اقتضاي هر پژوهشي آن است که ابتدا اصطلاحات و مفاهيم تصوري آن تبيين شود تا از آفت اشتراک لفظي فاصله گرفته، مفهوم دقيق مسئله را بيابيم. ما در بحث گستره‌ي شريعت با دو مفهوم «گستره» و «شريعت» روبه‌رو هستيم.

1. مفهوم شريعت

مراد ما از شريعت، دين است. دين در لغت به معناي اطاعت، جزا، خضوع، تسليم و غيره است؛ [1] اما در معناي اصطلاحي دين متفکران اسلامي و غربي تعاريف گوناگوني ارائه نموده‌اند که گزينش يکي از آن‌ها بسيار دشوار است؛ ولي به هر حال مسئله‌ي گستره‌ي شريعت و ديگر مسائل دين‌پژوهي (مانند: انتظار بشر از دين، منشا گرايش انسان به دين، رابطه‌ي دين و آزادي، دين و توسعه، دين و هنر، کثرت‌گرايي ديني و ...) نه تنها از جهت موضوع‌شناسي نيازمند تعريف و تبيين مشخصي از دين است، بلکه علت بسياري از اختلاف‌ها و چالش‌هاي موجود در حوزه‌ي دين‌پژوهي، گوناگوني اين تعاريف و تصورات است و در واقع، انديشمندان به جاي نزاع علمي و معنوي در دامان نزاع‌هاي لفظي گرفتار شده‌اند.

قبل از تبيين تعريف‌هاي مختلف از دين، ذکر چند نکته ضرورت دارد:

- غرض از تعريف، تمايز معرَّف از موارد مشابه آن است که گاه با تمايز داخلي تحقق