گفتار چهارم

چالش‌هاي سکولاريزم

ايران در دوران قاجاريه و عصر ورود تمدن غرب، خصوصاً پس از شکست در جنگ با روس، ميزبان سکولاريسم شد. آگاهي از پيش‌رفت و تمدن غرب پس از شکست، سبب شد تا متفکران ايراني در جست‌و‌جوي راه‌هاي رشد و توسعه برآيند. از آن زمان سه روي‌کرد کاملاً متفاوت در اين سرزمين ظهور کرد و تاکنون نيز ادامه دارد:

دسته‌ي اول شيفتگان بي‌چون و چراي غرب و کاملاً از بنيادهاي فکري و نظري غرب غافل و نسبت به ابعاد فرهنگي، اجتماعي، سياسي مغرب زمين ناآشنا بودند. اين گروه اعزام دانش‌جويان به اروپا را پيش‌نهاد کردند. محصول اين بي‌توجهي، زايش روشن‌فکران سکولار با دايگي انگليسي و فرانسه به سرزمين ايران بود. ميرزا ملکم خان، فتح‌علي آخوندزاده، کسروي، صادق هدايت و ده‌ها نمونه‌ي ديگر در اين طيف قرار دارند. اين جريان امروزه نيز ادامه دارد و در عصر ما کم نيستند کساني که دين، معارف و اعتقادات ديني را منشا عقب‌ماندگي و سير قهقرايي جوامع اسلامي برشمرده، سکولاريزم را نسخه‌ي درمان آن جوامع مي‌دانند.

دسته‌ي دوم احياي معرفت ديني و شناخت صحيح دين و زدودن خرافه‌ها و انحرافات فکري و اعتقادي از دين را توصيه کردند. سيد جمال الدين اسد آبادي، شيخ محمد عبده، رشيد رضا، کواکبي، شيخ فضل الله نوري، شريعتي، مطهري و امام خميني، با وجود تفاوت‌ تئوريکي و نظري، در اين طيف قرار دارند.

سومين گروه متديناني بودند که به مقتضيات زمان بي‌توجه، و در انديشه‌ي سنتي