2. متکلمان

1-2. متکلمان شيعي: اين گروه عمدتاً روي‌کرد جامع‌نگرانه داشته و قلمرو دين را در تمام امور مربوط به سعادت دنيا و آخرت انسان بيان نموده‌اند و روش قلمروشناسي آنها نيز عقلي، نقلي و کارکردي است. آن‌ها در مسائلي چون: فلسفه‌ي تکليف، ضرورت بعثت انبيا، مسئله‌ي امامت، حسن و قبح عقلي و مانند اين‌ها، به طور غيرمستقيم به تبيين قلمرو دين پرداخته‌اند؛ براي نمونه:

1-1-2. شيخ مفيد با استفاده از «قاعده‌ي وجوب لطف الهي» مي‌گويد: تمام آنچه در قرب به طاعت و بعد از معصيت ضرورت دارد بايد بيان گردد. بر اين اساس، وجود امام معصوم و عالم به جميع علوم دين ضرورت دارد؛ زيرا ائمه (ع) جانشينان پيامبر در تنفيد احکام، اقامه‌ي حدود، حفظ شرايع و تاديب مردم هستند. [1] شيخ مفيد، علاوه بر تبيين قلمرو دين در عرصه‌ي امور مذکور، به نيازمندي عقل نسبت به شرع هشدار مي‌دهد و مي‌گويد: عقل در علم و نتايج علمي به سمع و شريعت محتاج است. [2]

2-1-2. سيد مرتضي نيز براي مقام امامت قايل به رياست مطلقه است و وظيفه‌ي اداره‌ي امور دنيا را براي آن مقام ديني قايل مي‌شود؛ [3] علاوه بر اين که به فوايد بعثت پيامبران و ضرورت آنها در ايجاد نظام اجتماعي اشاره مي‌کند. شيخ طوسي نيز همين طريقه را با تفصيل بيش‌تري دنبال مي‌کند. [4]

3-1-2. شيخ سديدالدين محمود حمصي رازي قلمرو دين را در امور ذيل بيان مي‌کند: شناساندن مصالح و مفاسد مکلفان، تبيين ثواب و عقاب اخروي، شناخت وحدانيت الهي، تاکيد بر احکام عقلي، بيان غذاهاي مفيد و مضر و معرفي لغات. وي با طرح رياست مطلقه براي مقام امامت، به دخالت امام در امور دنيايي نيز تصريح مي‌کند. [5]

4-1-2. خواجه نصير الدين طوسي با تلفيق روش‌هاي حکما و متکلمان، به تبيين قلمرو دين مي‌پردازد. وي با روش حکما مبني بر مدني بودن انسان، به نظام اجتماعي دين