4-1. ابن طفيل، فيلسوف اندلسي (581 ه ق): اين فيلسوف با طرح داستان «حي بن يقظان» نوعي بي‌نيازي از شريعت را به ارمغان مي‌آورد؛ زيرا عقل سالم و خرد روشن‌بين را در درک حقايق کافي مي‌داند، ولي در نهايت، ضرورت بعثت پيامبران را مي‌پذيرد و قلمرو دين را حقايقي مي‌داند که به سعادت انسان‌ها منجر مي‌شوند؛ با اين تفاوت که عقل سليم را بخش مهمي از اين حقايق درک مي‌کند.[2]

5-1. سهروردي فيلسوف اشراقي: وي در تلويحات، همان مشرب حکماي مشايي را در مسئله‌ي قلمرو دين طي مي‌کند، ولي در رساله‌ي في اعتقاد الحکماء، آخرت گرايانه به دين مي‌نگرد و علاوه بر اين که قلمرو دين را مشتمل بر دنيا و آخرت مي‌داند، آخرت را غايت دنيا معرفي مي‌کند. شارح وي، علامه قطب‌الدين شيرازي نيز همين طريقت استاد را سپري مي‌کند.[3]

6- 1. صدر المتالهين شيرازي، رييس حکمت متعاليه: وي در آثار فلسفي خود به روي‌کردهاي مختلف حکما، از جمله ابن سينا در الهيات شفا و فارابي در آراء اهل المدينه الفاضله اشاره مي‌کند؛ ملاصدرا هم به کارکردهاي دين در شواهد الربوبيه اشاره مي‌کند و منافع عبادات و اعمال حلال و حرام و مکروه و مباح و مستحب و اسرار نماز و غيره را بيان مي‌کند و هم با تمسک به اجتماعي بودن انسان به نظام اجتماعي دين تصريح مي‌نمايد. [4]