باشد، توضيح اين مطالب در كتاب بيع، سلم، اجاره، حواله، ضمان، قراض، شركت، مساقات، شفعه، صلح، خلع، كتابت، صداق و ساير معاوضات آمده است.

پنجم، مالى كه با رضايت، بدون عوض گرفته مى‌شود حلال است، اگر شرايط مربوط به مورد عقد و طرفين و صيغه رعايت شود و به ضرر وارث و يا ديگرى منتهى نشود و اين هم در كتاب هبات، وصايا و صدقات ذكر شده است.

ششم، مالى كه بدون اختيار به دست آيد، مانند ميراث، حلال است در صورتى كه مورّث، مال را از يكى از جهات پنجگانه (نامبرده فوق) به گونه حلال كسب كرده باشد علاوه بر آن پس از پرداخت و تنفيذ وصايا و فرايض باشد. اين بود مجموعه درآمدهاى حلال كه ما به تمام آنها اشاره كرديم تا اين كه شخص علاقه‌مند بداند كه اگر خوراكش از موارد مختلف باشد نه از يك جهت معيّنى، از دانستن اين امور بى‌نياز نيست، زيرا هر چيزى را كه او مى‌خورد، از يكى از اين جهات است، بايد از اهل علم بپرسد و ندانسته اقدام بر آن نكند، زيرا همان طورى كه به دانشمند مى‌گويند: چرا خلاف علمت عمل كردىي همچنين به نادان مى‌گويند: چرا به نادانى خود ماندى و نرفتى ياد بگيرى، پس از آن كه به تو گفتند: «طلب دانش بر هر مسلمانى واجب است.»

بيان درجات حلال و حرام‌

بدان كه هر نوع حرامى پليد است، وليكن بعضى پليدتر از برخى ديگر است و تمام حلالها پاكيزه است، اما بعضى پاكتر از برخى ديگر است. همچنان كه پزشك هر ماده شيرينى را گرم مى‌داند، ولى مى‌گويد: بعضى مانند شكر در درجه اوّل و بعضى مانند فانيذ (نوعى حلوا) در درجه دوم و بعضى مانند شيره انگور در درجه سوم و بعضى مثل عسل در درجه چهارم است، همچنين حرام بعضى در درجه اوّل پليدى و بعضى در درجه دوم، سوم و يا چهارم است و نيز حلال از نظر صفا و پاكى درجات مختلفى دارد.

بايد به پزشكان در اين اصطلاح- به چهار درجه تقريبى- اقتدا كنيم، هر چند كه‌