بلکه پيوند ضروري و ربط لزومي دو يا چند چيز است که ضرورت پيوند و لزوم ربط ، هرگز از راه احساس به دست نخواهد آمد ، بنابراين صغراي برهان نظم در مدار امور طبيعي را « تجربه » به عهده دارد ؛ نه احساس ، پس مقدّمه اول آن تجربي است نه حسّي ، و اگر گاهي از نظم طبيعي به عنوان شيء محسوس ياد مي شود ، براي آن است که فکر با کمک حس آن را اثبات مي نمايد ؛ نظير اينکه درباره حرکت چنين گفته شده است که آن را فکر با اِعانت حس ادراک مي نمايد .[1]

مطلب ديگر آنکه اگر صغراي قياس نظم که يک مقدمه تجربي است ، به حدّ جزم و قطع نرسد و مظنون باشد ، نتيجه برهان نظم نيز ظنّي خواهد بود ؛ نه يقيني ، زيرا نتيجه در چند مورد تابع اخَسّ مقدمتين است ؛ يکي در کمّيت و ديگري در کيفيت ، سومي در صنعت و چهارمي در جهت . اوّلي ناظر به سور قضيّه است از لحاظ کلي يا جزئي بودن که اگر يکي از دو مقدمه جزئي و ديگري کلّي بود ، نتيجه آن قياس جزئي است . دومي ناظر به کيفيت قضيّه است از لحاظ ايجاب و سلب که اگر يکي از دو مقدمه موجبه و ديگري سالبه بود ، نتيجه آن قياس سالبه است ، و سومي ناظر به يکي از صنايع پنج گانه منطق است که اگر يکي از دو مقدمه ظنّي و خطابي بود و ديگري قطعي و برهاني ، نتيجه چنين قياسي ظني است ؛ نه يقيني و هرگز حسّي بودن يک مقدمه يا تجربي بودن آن ، نقش تعيين کننده اي در نحوه استنتاج ندارد ، زيرا معيار برهان تامّ قطعي بودن تمام مقدمات آن است و اگر مقدمه اي در عين حسّي بودن قطعي بود ، ثمره آن قياسي قطعي خواهد بود ؛ ليکن در برهان نظم ، همان طور که درباره صغراي آن بحث شد ، احراز نظم از راه حسّ ميسور نيست .

غرض آنکه تابع بودن نتيجه نسبت به اخسّ مقدمتين ، اختصاصي به کليت و