و زبده و خلاصه تعريفات و بيانات آنها اين كه حكما فرموده اند( : الفلسفه هى التشبه بالاله بقدر الطاقة البشرية) .

صاحب اسفار در بيان آن چه خوب فرموده است([ : و مفاده ان من يكون علومه حقيقية , و صنايعه محكمة , و اعماله صالحة , و اخلاقه جميلة , و آراؤه صحيحة , و فيضه على غيره متصلا , يكون قربه الى الله و تشبهه به اكثر لان الله سبحانه كذلك ( اسفارج 3 ط 1 ص 123 ) .

اين بود نمونه اى از كلمات فيلسوفان در معرفت نفس . اما كلمات عارفان در معرفت نفس , بايد گفت كه عمده صحف عرفانى در پيرامون همين موضوع است چنانكه فصوص و فتوحات شيخ اكبر محيى الدين عربى دو شاهد عادل بر اين مدعايند . فصوص در بيست و هفت كلمه است كه مراد بيست و هفت مثال از امثله انسان كامل است نه آدم شخصى و نوح شخصى و داود و سليمان شخصى و هكذا . يعنى هر يك از آن كلمات نورى مظهرى خاص از مظاهر الوهيت اند , و اين كلمات ساير و دارند , لذا انسانى در مسير تكاملى بر قدم شيث است , و ديگرى بر قلب ابراهيم است , و ديگرى عيسوى مشهد مى گردد , و سومى موسوى مشرب , و هكذا .

و ان شئت قلت كه هر كلمه در بيان مقامى از مقامات انسان است , و اين مقامات در افراد نوع انسان به فراخور اعتدال مزاج و قابليت و استعداد آنها ظاهر مى گردند .

فتوحات مكيه پانصد و شصت باب است كه هر باب آن خود يك كتاب است , حقا درباره فتوحات مكيه آن بايد گفت كه فقيه بزرگوار مرحوم آية الله سيد صدرالدين صدر در كتاب خود المهدى گفته است( : الفتوحات المكية للعالم العارف المحقق الشيخ ابى عبدالله محيى الدين محمد بن على المعروف بابن عربى الحاتمى الطائى . و الحق انه كتاب مفيد فى بابه , لااظن ان يصدر له ثان فى عالم المؤلفات . . . ) ( ص 245 ط 1 بيروت ) . در پايان گفتارش فرمود : گمان نمى كنم كتابى دومين او تاليف گردد .