اين همه كه گفتيم در خط استواء بود , و اما در آفاق مائله نصف با نصف طلوع كند اگر متحدد باعتدالين باشد , و ربع با ربع طلوع نكند بلكه ربعى كه يكطرفش اعتدالى بود كه چون كوكب بتوالى از او گذرد بجانب قطب ظاهر شود با كمتر از ربع معدل طلوع كند بقدر تعديل النهار كلى يعنى تعديل النهار مدار منقلب و ربعى كه يكطرفش اعتدال ديگر بود با بيشتر از ربع طلوع كند هم بمقدار تعديل النهار كلى مذكور , پس مطالع نصفى كه بر منتصف او اعتدال اول بود كمتر از مطالع نصف ديگر بود با ربعه امثال تعديل النهار كلى .

و از آنچه كه گفتيم حكم دو نصف متحدد بانقلابين معلوم شود , اما حكم دو نصف متحدد باعتدالين يكى بود , لكن در يك نيمه برولا , و در ديگر نيمه بر خلاف ولا يعنى مطالع برج حمل بر توالى برابر بود با مطالع برج حوت بر خلاف توالى , و مطالع دو برج حمل و ثور برابر بود با مطالع دو برج حوت و دلو , و بر اين قياس هر دو قوس كه بعد ايشان از دو نقطه اعتدال متساوى بود مطالع ايشان برابر بود .

و مطالع هر برجى با مغاربش برابر نبود لكن با مغرب نظيرش برابر بود .

و مطالع هر برجى در افق شمالى برابر بود با مغارب آن برج در افق جنوبى كه عرضش برابر آن افق شمالى بود .

و مطالع جزوى از فلك البروج قوسى بود از معدل النهار ميان اول حمل و نقطه اى از معدل النهار كه با آن جزؤ از فلك البروج طلوع كند بر توالى . و ابتداى مطالع از اعتدال ربيعى گيرند . و مطالع استواء را بعضى از ابتداى انقلاب شتوى گيرند براى نكته اى كه در عمل ظاهر شود]( .

بيان :

قوله( : و اين قوس بروج را درج سواء و طوالع گويند) درج , بفتح اول و ثانى جمع درجه است . و چون جزاى آن يعنى درجات آن را برابر گيرند . و مطالع را كه به حسب زيادت و نقصان مختلف است بدو نسبت مى دهند , آنرا درج السواء گفته اند . و چون طلوع اجزاى قوس بروج را اصل دانند , و نسبت مطالع باو دهند , به اين اعتبار او را طوالع خوانند .