تنبيه :

مفاد تعريف دوم عبارت بيرجندى , و تعريف زيج بهادرى در آغاز اين درس كه در( تعديل النهار عبارت است از تفاضل نصف قوس النهار بلاد مائله , و نصف قوس النهار خط استواء) هر دو يكى است كما لايخفى , چه اين كه( نصف قوس النهار بلاد مائله) همان( نصف قوس النهار بلدى) است , و( تفاضل) همان( تفاوت) است , و( نصف قوس النهار خط استواء) همان( ربع دور) است .

ضابطه :

از آنچه كه در تعريف قوس تعديل النهار تحرير نموده ايم , اينك بعنوان ضابطه اى كلى گوييم : در آفاق استوائى , معدل النهار و جميع مدارات يوميه قائم بر افق اند لذا هميشه شب و روز آفاق استوائى باهم برابرند و هيچكدام از نصف دور كه يكصد و هشتاد درجه است زيادت و نقصان نمى يابد , و چون هر پانزده درجه فلكى يكساعت زمانى است , يكصد و هشتاد درجه فلكى دوازده ساعت زمانى است , و تعديل النهار عبارت از تفاضل نصف قوس النهار آفاق مائله و نصف قوس النهار خط استواء است , بناء على هذا هر گاه بخواهيم مقدار ساعات روزى را در يكى از آفاق مائله شمالى بدانيم , تعديل النهار آن روز را دو برابر كرده حاصل را كه ضعف تعديل النهار است بر نصف دور مى افزائيم اگر شمس در بروج شمالى باشد , و از آن مى كاهيم هر گاه شمس در بروج جنوبى باشد , حاصل قوس النهار آن روز است , و چون آنرا تنصيف كنيم قوس نصف النهار آن روز در افق مفروض بدست مى آيد , و چون درجات و دقائق فلكى بزمانى تبديل شود مقدار ساعات و دقائق روز و نصف النهار حاصل مى شود . و اگر از ابتداء , تعديل النهار را بدون تضعيف بر ربع دور افزاييم هر گاه شمس در بروج شمالى باشد , و يا از آن بكاهيم هر گاه شمس در بروج جنوبى باشد , قوس نصف النهار عرض مفروض بدست آيد , و ضعف آن قوس النهار كوكب خواهد بود .

اما اگر مطلوب دانستن مقدار ساعات روز يكى از آفاق مائله جنوبى بوده باشد , بعكس دستور مذكور ضعف تعديل النهار از نصف دور كاسته مى شود , و يا