نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 425
چون آفتاب در يكى از دو نقطه اعتدال بود مشرق آن اعنى مطلع آن از دائره افق
نقطه مشرق اعتدال خواهد بود , و مغرب آن از افق نقطه مغرب اعتدال . و چون از
نقطه اعتدال ربيعى درآيد شمالى شود و هر روز نقطه مطلع آن از نقطه مشرق اعتدال
دورتر گردد و بسوى نقطه شمال نزديكتر شود , و بهمين منوال نقطه مغرب آن از نقطه
مغرب اعتدال دورتر گردد و بسوى نقطه شمال نزديكتر شود . و به همين سان تا شمس
به راس سرطان رسد كه نقطه مطلع آن در اين هنگام دورترين فاصله از نقطه مشرق
اعتدال , و نزديكترين فاصله به نقطه شمال است , و همچنين نقطه مغرب آن از
نقطه مغرب اعتدال و به نقطه شمال .
اين قرب و بعد را از دائره افق محسوب مى دارند , و قوس محصور ميان نقطه
اعتدال تا مطلع شمس را از دائره افق , قوس سعه مشرق مينامند . و همچنين قوسى
از دائره افق را كه محصور ميان نقطه مغرب اعتدال و نقطه مغرب شمس است سعه
مغرب مى گويند .
و بعبارت اتم و اخصر , قوسى از دائره افق حقيقى كه ميان جزوى از فلك البروج
يا مركز كوكب و ميان نقطه مشرق اعتدال افتد از جانب اقرب آنرا سعه مشرق گويند
. و قوسى از دائره افق حقيقى كه ميان جزوى از فلك البروج يا مركز كوكب و ميان
نقطه مغرب اعتدال افتد از جانب اقرب آنرا سعه مغرب گويند چنانكه در آخر
درس شانزدهم گفته آمد .
در كتب فن فرموده اند كه سعه مغرب هر كوكب مساوى سعه مشرق آنست . مقصود
اين است كه قوس سعه مغرب آن در هر روز مساوى قوس سعه مشرق آن در همان روز
است . و اين بدين سبب است كه مدار يومى كوكب موازى با معدل النهار است و
در شكل هفدهم مقاله دوم اكرثاوذوسيوس مبرهن است كه هر دائره موازى با اعظم
دوائر متوازى , هر آينه قوسهاى واقع بين آندو و از دائره عظيمه ديگر مساوى
يكديگرند . در اينجا مراد از دائره موازى مدار يومى كوكب است , و مراد از
اعظم دوائر متوازيه معدل النهار , و مراد از دائره عظيمه ديگر دائره افق است .
و عبارت اكر مذكور بتحرير خواجه طوسى چنين است :
نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 425