نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 122
جز اين كه قبلى , بدين بيان روشنتر ميشود .
مثلا : بربرا , اصغر ارتفاعات شمس در جهت قطب ظاهر يعنى ارتفاع منقلب صيفى
77 درجه است , پس تمام آن كه بقدر فاصله منقلب صيفى از سمت راس برابر است
13 درجه است , و چون اين تمام ارتفاع منقلب را از ميل كلى بكاهيم عرض برابر
با 1025 خواهد بود . ( 25 10 13 - 25 23 و 13 77 90 ) .
قوله( : و جهت عرض , جهتى بود كه ظل آن اطول باشد) هر گاه شمس بر قطب
ظاهر افق بود يعنى به سمت راس رسد , شاخص را در آن هنگام ظل نبود , و چون از
سمت راس زايل شود يعنى مايل شود , ظل حادث گردد , و هر چه ارتفاع شمس كم
گردد , امتداد ظل فزونى يابد تا آنگاه كه شمس بدائره افق رسد , ظل شاخص
بغايت طول بود , و دانسته ايم كه همواره جهت راس ظل در خلاف جهت شمس است
يعنى اگر شمس شرقى است جهت راس ظل شاخص غربى است و بالعكس , و اگر جنوبى
است شمالى است و بالعكس , حال گوييم در مثال مذكور يافته ايم و ديده ايم كه
هر گاه شمس در منقلب صيفى بود فاصله آن از سمت راس بربرا برابر با 13 درجه
است , و جهت راس ظل جنوبى است , و هر گاه در منقلب شتوى بوده باشد , فاصله
آن تا سمت راس بربرا 50 33 است و جهت راس ظل شمالى است و امتداد آن اطول
از ظل اول است زيرا كه ارتفاع شمس اقصر از ارتفاع در منقلب ديگر است , پس
عرض بربرا شمالى است , و درست آمد كه جهت عرض جهتى بود كه ظل آن اطول باشد
.
قوله( : و اگر بلد ذات ظل دائر باشد) . . . از درس 32 تا خود درس 35 ,
در تقسيم هفتگانه آفاق دانسته ايم كه اقسام پنجم و ششم و هفتم يعنى آفاقى كه
عرض آنها بقدر تمام ميل كلى , و يا زائد بر آن و كمتر از ربع , و يا ربع دور
است ذات ظل دائرند . پس اگر آفاق ذات ظل دائر باشند , چون ميل كلى را از
اعظم ارتفاعات شمس بكاهند ارتفاع معدل النهار كه تمام عرض بلد است حاصل شود
به همان بيانى كه در آفاق ذات ظل واحد گفته ايم . و اگر كاستن صورت نپذيرد
يعنى اعظم ارتفاعات همان ميل كلى بود , معلوم است كه عرض بربع رسيده
نام کتاب : دروس هيئت و ديگر رشته هاي رياضي نویسنده : حسن زاده آملي، حسن جلد : 1 صفحه : 122