در اين بخش پس از ارائه خلاصه اي از بحث مذكور به تفسير و نقد آن مي پردازيم. دكتر نصر داعيه مكتبي را دارد كه موسوم به جاودان خرد[1] است.

اين طرز تفكر نشانگر بعد رمزگونه تمام اديان جهان علي الخصوص عرفان اسلامي يا تصوف است. يكي از بنيانگذاران اين مكتب فريتيوف شوان[2] (1907- 1998) ملقب به شيخ عيسي نورالدين احمد ادعا كرد كه قطب گروهي از صوفيان سلسله شاذلي[3] است. دكتر نصر بسيار از شوان متأثر است.

از اين رو دعوي دكتر نصر درباره کثرت گرايي ديني را مي توان به منزله پذيرش آن در ميان صوفان شاذلي تعبير کرد ولي به نظر مي رسد که عقايد دکتر نصر درباره کثرت گرايي ديني (حداقل به نحوي كه در مصاحبه اش با عدنان اصلاح مطرح شد)، به دلايلي كه خواهم آورد، نه تنها مقبول نيست بلكه با تفسيري از اسلام كه مبتني است بر تعاليم اكثريت عظيم متفكران بزرگ مسلمان در زمان گذشته و من جمله تعاليم سنت موثق تصوف، سازگار نيست.

1. خلاصه گفتگو

شايد عجيب ترين چيز درباره اين بحث مطلبي است كه جان هيك با آن سخن خود را آغاز كرده است. او خاطر نشان مي کند كه او و دكتر نصر هر دو درباره حقيقت اديان گوناگون اتفاق نظر دارند، ولي تفاوت اصلي بين آنها اين است كه او اقتضاي صدق اديان را اصلاح سنتها مي داند، در حالي كه نصر بعكس دخالت در سنتها را مجاز نمي داند. بنابراين آنچه كه رخ مي نمايد منظره عجيبي است كه در آن کشيشي مسيحي با انكار تثليث قصد اصلاح مسيحيت را دارد، در حالي كه حكيمي مسلمان به مسيحيان توصيه مي کند كه نبايد از