تاريخ نشانگر اين است كه هر گاه متون احاديث امامان كه در اختيار پيروانشان قرار مى گرفت از نظر عام و خاص , مطلق و مقيد , مجمل و مبين , ظاهر و اظهر , ظاهر و نص با يكديگر تفاوت داشته , مادامى كه بين آنها جمع موضوعى امكان داشت مطابق قانون آن , بين آنها جمع موضوعى و آنگاه كه بين آنها جمع حكمى امكان داشت بين آنها جمع حكمى مى كردند و از اين طريق تعارض را از ميان آنها بر طرف مى كردند . و هر گاه بين آنها جمع موضوعى و حكمى امكان نداشت مانند جايى كه دو نقل كاملا مختلف در مورد مساله اى رسيده باشد راويان از ائمه ( ع ) مى خواستند كه معيارى جهت گزينش معرفى نمايند . لذا در رفع تعارض از اين دسته از اخبار متعارضه رواياتى رسيده كه آنها را اصوليان (( اخبار علاجيه )) ناميده اند و البته اين نوع اخبار زياد است و بيان آنها در اينجا چندان نيازى نيست .

عوامل و علل تعارض احاديث

تعارض احاديث را نيز علل و اسبابى مى باشد كه مناسب است آنها را در اينجا يادآور شويم . از آن جمله اند :

الف ـ اختلاف اصحاب رسول خدا در استعداد و درك سخنان رسول خدا .

ب ـ اختلاف آنان در حفظ و ضبط احاديث او كه اين باعث برداشتهاى مختلف آنان از كلمات و سخنان او مى شد و پيامد اين برداشتهاى مختلف , نقلهاى گوناگونى آنان از رسول خدا بود .

ج ـ عدم حضور همه اصحاب در خدمت رسول خدا در زمانى كه احكام مسائلى را بيان مى كرد .

اين مسأله سبب مى شد كه يكى از اصحاب قسمتى از بيانات او را نقل مى كرد و ديگرى قسمتى ديگر را و سومى قسمت سوم را و گاه بعضى مطلبى را از او نقل مى كردند و بعضى ديگر , آن را بازگو نمى كردند . بلكه گاهى خلاف آن را از راه اجتهاد