3 ـ فقه به معناى اخص

فقه به معناى اخص عبارت است از اطلاق كلمه فقه بر احكامى كه مجتهدان از راه منابع و پايه هاى شناخت احكام حوادث واقعه استخراج و استنباط مى نمايند و به صورت فتوا در رساله هاى عمليه در اختيار ديگران قرار مى دهند .

فقه به معناى اخص اصطلاحى است كه بعد از بيان احكام شرعى به صورت فتواى مجتهدان شكل گرفته است و آغاز اين از زمان شيخ الطائفه مرحوم شيخ طوسى ( 385 ـ 460 ) بوده است زيرا او در سالهاى آخر احكام شرعى و مسائل دينى را در ضمن كتاب فقهى مانند مبسوط كه به صورت علمى تنظيم شده بود بيان مى كرد و مانند علماء زمان پيش از خودش مثل شيخ كلينى و على ابن بابويه و ابن قولويه كه احكام را از راه نقل سنت و ذكر روايات بيان مى داشتند تقيد نداشته است . ( ( 1

نسبت فقه به معناى اخص با شريعت

نسبت فقه به معناى اخص با شرع نسبت عموم و خصوص من وجه است زيرا يك ماده اجتماع دارد و دو ماه افتراق .

ماده اجتماع : احكام فرعى عملى است كه مجتهد از متن آيات و احكام الهى اخذ كرده است .

ماده افتراق : اصول اخلاقى و اعتقادى و اجتماعى است كه در شرع مطرح شده و در فقه به معناى اخص مطرح نمى باشد .

ماده افتراق فقه به معناى اخص از شرع : احكام اجتهادى ظنى است كه مجتهد از راه ادله عقلى يا نقلى به آنها دست يافته و صريح خصوص آن حكم در لسان وحى نيامده است . كه در اين صورت بر آن احكام فقه به معناى اخص صادق است و شرع بر آن اطلاق نمى شود مگر به گونه مجاز زيرا آنها آراى اهل اجتهاد است نه آراء شرع و اطلاق شرع بر آنها بدين