جا دارد كه در اين جا نگاهى گذرا به نمونه اى از تكامل تدريجى احكام اسلامى داشته باشيم كه در مراحل تدريجى آن استعداد و آمادگى مردم لحاظ شده است .

تكامل تدريجى يك حكم

در روزگار جاهليت , يكى از شيوه هاى رايج ميان اعراب , شرابخوارى و قمار بازى بود كه اسلام يكباره آن را ممنوع نكرد بلكه در سه مرحله ممنوعيت آن را كامل نمود .

مرحله اول : زير سؤال بردن اين دو شيوه ناپسند از طريق ارشاد و خيرخواهى : ﴿يسئلونك عن الخمر و الميسر قل فيهما اثم كبير و منافع للناس و اثمهما اكبر من نفعهما )) ( بقره . ( 219 /

يعنى اى پيامبر ! از تو درباره شراب و قمار مى پرسند به آنان بگو : در شراب و قمار گناه بزرگى نهفته است ـ گر چه منافعى را هم در بردارد ـ ولى گناه آن دو بيش از نفع آنهاست !

مرحله دوم : اعلام ممنوعيت , ولى نه به شكل مطلق :

﴿يا ايها الذين آمنوا لاتقربوا الصلاة و انتم سكارى حتى تعلموا ما تقولون )) . ( نساء ( 43 /

يعنى : اى ايمان آورندگان ! در حال مستى نزديك نماز نشويد تا آنچه مى گوييد بفهميد و درك كنيد .

مرحله سوم : اعلام ممنوعيت و تحريم مطلق :

﴿يا ايها الذين آمنوا انما الخمر و الميسر و الانصاب و الازلام رجس من عمل الشيطان فاجتنبوه لعلكم تفلحون , انما يريد الشيطان ان يوقع بينكم العداوة و البغضاء فى الخمر و الميسر و يصدكم عن ذكر الله و عن الصلاة فهل انتم منتهون ﴾( مائده / 90 و . ( 91

يعنى : اى كسانى كه ايمان آورديد شراب و قمار و بتها و ازلام ـ ابزارى كه در بازى قمار مورد استفاده قرار مى گيرد ـ پليدى و عمل شيطان است . از آنها دورى جوييد تا رستگار شويد . شيطان مصمم است كه از طريق خمر و قمار ميان شما دشمنى و كينه برپا سازد و شما را از ياد خدا و از نماز باز دارد . پس آيا شما از اين امور دست خواهيد برداشت ؟

در آيه شريفه حرمت شراب و قماربازى به وجوهى تأكيد شد كه از آن جمله است :

1 ـ آغاز آن به كلمه حصر (( انما ((

2 ـ هم رديف قرار گرفتن خمر و ميسر با پرستش بتان .