6 ـ ميرزا محمد حسن آشتيانى

آية الله حاج ميرزا محمد حسن آشتيانى ( م 1319 ) نيز يكى از شاگردان مبرز و نامدار شيخ اعظم انصارى بود . تقريرات دروس وى را مى نوشت و سپس براى طلاب تقرير مى كرد . آشتيانى نخستين كسى است كه تحقيقات شيخ را منتشر نمود .

وى بعد از رحلت استادش به تهران مراجعت كرد و جلسه تدريس او در تهران از رونقى خاص برخوردار بود و بدين جهت طلاب و فضلا از هر سوى در جلسه درس وى شركت نمودن و از تحقيقات ارزنده او بهره مند مى شدند . آشتيانى علاوه بر دقت و موشكافى كه در بحثهاى اجتهادى داشت داراى ذوق خاص و بيان نيكو بود و بدين جهت او را در تدريس بر همه علماى عصرش ترجيح مى دادند . از تأليفات او در اصول فقه همان حاشيه بر رسائل است كه به نام بحرالفوائد تأليف كرد و داراى تحقيقات عالى و مطالب ارزنده مى باشد و از مشهورترين حواشى است كه بر رسائل شيخ تأليف گرديده است .

7 ـ آخوند خراسانى

آية الله العظمى محمد كاظم خراسانى ( م 1329 ) , از رجال بزرگ اين دوره بوده است كه در تحقيق مبانى اصولى بر پايه هاى متين و با عباراتى كوتاه كوشش كرده و كتاب كفاية الاصول از جهت ژرف نگرى در استدلال و دقت در تحقيق و تلخيص در مطالب و ايجاز در كلام شاهد سبكى نوين و شيوه اى بديع است .

در اين كتاب آراء و نظرات جالبى ارائه شده است كه تاكنون مورد نظر عالمان و مجتهدان است و در طول ساليان دراز از اهميت آن كاسته نشده است و بدين جهت از زمان تأليفش تا به حال توجه عالمان بزرگ را به خود جلب كرده و عالمان و فرزانگان بر آن شرحها و تعليقه ها و حواشى بسيارى نوشته اند و آن را نيز مورد تدريس قرار دادند . ولى بايد دانست اين كتاب به عنوان متن آموزشى حوزه ها تدوين نشده است , مطالب آن همان بحثهاى درس خارج اصولى است كه مرحوم آخوند در زمان تدريس طرح نموده است و آن بحثها با فرازو نشيب هايى كه دارد و بدون تنظيم و تبويب مطالب آن براساس سير منطقى و با مشخص نشدن اصول مسائل از فروع و خلاصه با همه ابهامهايى كه دارد جمعآورى و چاپ شده است و بايد هر چه زودتر مسئولان حوزه درصدد چاره جويى آن برآيند .