در هر حال در پرتو اين عوامل بجا بوده كه از طرف محققان و پژوهشگران تلاش وسيعى مبذول مى شد تا ادوار گوناگون تطور اجتهاد را مورد بررسى قرار داده و مكاتب مختلف آن را همراه با بزرگان و چهره هاى برجسته هر دوره اى معرفى مى گشت , زيرا آگاهى از ادوار مختلف اجتهاد بر اساس اختلاف محيطها و موقعيت ها و تفاوت زمانها و فرق استعدادهاى مجتهدان موجب مى شود تا مجتهد از شناخت , آگاهى و روشنى بيشترى بهره مند شود . ولى با كمال تأسف از طرف آنان بحث اينگونه اى و نيز بحث مستقلى پيرامون ادوار اجتهاد كه دوره اول آن از بعد از هجرت رسول خدا ( ص ) به مدينه شروع و با رحلت او پايان مى پذيرد و دوره دوم كه از زمان صحابه آغاز و تا زمان غيبت كبراى امام زمان ( عج ) به سال 329 هجرى قمرى ادامه مى يابد و همينطور ساير ادوار تا دوره هشتم كه زمان ماست و اين دوره به نام (( كليت به كارگيرى اجتهاد )) در برابر همه رويدادها ناميده شده انجام نشده است .

بديهى است كه تكميل اين موضوع مهم نيازمند به فرصت و وقت بسيارى است و با وجود مشاغل فراوان و موانع زياد و كمى وقت پرداختن به آن بگونه شايسته ميسر نيست .

ولى با اين حال از باب (( مالايدرك كله لايترك كله و الميسور يجب ان لايترك بالمعسور )) بر خود لازم دانستم كه اين مهم را آغاز نمايم اميدوارم خداوند سبحان در هر چه بهتر شدن اين بحث مهم يارى نمايد .

اكنون با توجه به چهار عامل مذكور سعى و تلاش مى كنم كه اين موضوع را مورد بررسى قرار دهم زيرا آشنايى با ادوار مختلف اجتهاد و سير تاريخى آن بر اساس اختلاف زمانها و تفاوت محيطها از نظر بحث و تحقيق و منبع و پايه شناخت و قابليت فردى مجتهدان و ديدگاهها و نظريات گوناگون آنها موجب مى شود تا مجتهد از شناخت و آگاهى بيشترى بهره مند شود .

20 ـ تذكر يك مطلب

در گفتار پيشين كه به عنوان مقدمه و مدخل بحث (( ادوار اجتهاد )) بود , ادوار اجتهاد را به هشت دوره تقسيم نموديم كه توضيح و تبيين آن به بحثهاى آتى موكول شد . اكنون به بررسى نخستين دوره مى پردازيم .

آنچه در اين سلسله بحث ها عرضه مى گردد , حاصل بررسيها و كاوشهاى پردامنه اى