نام کتاب : ادوار اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامي نویسنده : جناتی، محمدابراهیم جلد : 1 صفحه : 368
ولى اين بدان معنا نيست كه آيات به همان موارد اختصاص داشته باشد و شامل
هيچ مورد مشابهى نشود , زيرا جعل احكام شرعى در بيان شارع به گونه (( قضيه
حقيقيه )) است نه مانند (( قضيه خارجيه )) بنابراين همانگونه كه شامل
مشافهان و مخاطبان زمان خود بوده است , شامل غير مشافهان نيز مى باشد .
بعنوان مثال : آيه مباركه (( ولله على الناس حج البيت من استطاع
. . . )) تنها شامل مردم زمان نزول قرآن نبوده , بلكه دستورى است براى همه
كسانى كه در هر زمانى مصداق كلمه (( الناس )) مى باشند . كمااينكه آيه
مذكور تنها كسانى را كه هنگام نزول آيه مستطيع بوده اند شامل نبوده است ,
بلكه نظر به طبيعت استطاعت داشته , چه در حال اين طبيعت وجود داشته باشد و
چه در آينده محقق شود .
در احكام و قوانين اسلام , فرد خاص يا مكان و زمان خاصى دخالت
نداشته است و همواره قوانين به صورت كلى و عام وضع و مطرح شده است ,
كمااينكه قوانين بشرى نيز به قدر جامعيت و واقع بينى آن داراى فراگيرى و
شمول است . بنابراين مخاطب قرآن كريم همه مكلفين مى باشند , چه آنان كه در
روزگار نزول قرآن بوده اند و چه آنها كه بعد آمده اند و چه آنان كه در
آينده خواهند آمد .
اشكال سوم و پاسخ آن
اشكال ـ چون امكان دارد كه خداوند براى تفهيم مطالب قرآن از
قراين حالى يا گفتارى خاصى استفاده كرده باشد و ما كه با زمان نزول فاصله
بسيار داريم به آن قراين آگاهى و توجه نداشته باشيم , لذا ظاهر قرآن براى
ما قابل اعتماد نيست .
در پاسخ ـ البته ممكن است كه در هر كلامى انسان احتمال وجود قرينه
اى را بدهد , ولى اگر بنا باشد به اين احتمالات ترتيب اثر بدهد , بايد دست
از همه كارها بردارد و احتمال وجود قرينه را بهانه قرار دهد .
در نتيجه تمام كارها و زندگى اجتماعى انسان مختل مى شود .
تكيه كردن بر چنين احتمالهايى از شيوه عقلا بدور است , بدين جهت
عقلا در اين گونه موارد اصلى را ابداع كرده اند به نام (( اصل عدم قرينه ))
با اثبات اين اصل نوبت به شك و احتمال نخواهد رسيد و احتمال وجود قرينه از
اعتبار ساقط خواهد شد .
نام کتاب : ادوار اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامي نویسنده : جناتی، محمدابراهیم جلد : 1 صفحه : 368