نام کتاب : ادوار اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامي نویسنده : جناتی، محمدابراهیم جلد : 1 صفحه : 302
در هر حال او يك كتاب مختصر در علم اصول ( مبحث الفاظ مسأله امر
آمر با علم به انتفاء شرط آن ) دارد كه در كتابخانه مدرسه قزوينى در نجف
اشرف موجود است . نقل شده كه از او پرسيدند چرا به تأليف كتابى جامع در
اصول نمى پردازد , در پاسخ گفت : (( وقتم را به سه قسمت تقسيم نمودم : يك
قسمت مربوط به تفكر و تحقيق در مبانى و اشكالات وارد بر آنها و قسمت ديگر
مربوط به پاسخ به آن اشكالات و قسمت سوم مربوط به تدريس , بنابراين وقت
خالى براى تأليف نمى ماند )) .
در اينجا تذكر يك نكته مناسب است و آن آغاز تدريس خارج است كه به ابتكار او انجام شده است .
نخستين عالم شيعه كه به گونه خارج تدريس كرد شريف العلماء آملى
مازندرانى است و پيش از او معمول و رايج نبوده است . و منشأ اين شيوه او
شيخ اعظم انصارى صاحب مكاسب و سعيد العلماء مازندرانى ( بابلى ) بوده اند [1] , زيرا شيخ انصارى و سيدالعلماء كه هم مباحثه و از شاگردان ممتاز و
برجسته شريف العلماء بوده اند در درس شريف زياد اشكال مى كردند و شريف هم
پاسخ مى گفت و اين اشكال و پاسخ چون از روى كتابى نبوده , در نتيجه كم كم
تدريس شريف العلماء كه از روى كتاب معالم بود از ميان رفت و از آن زمان به
بعد ديگر عالمان درس را از خارج مى گفتند و تقرير مى كردند و نه از روى
كتاب .
از آن پس در حوزه هاى علمى اماميه , پس از آنكه تلاميذ مراحل سطوح
را مى گذراندند , مجتهدان براى آنها اصطلاحا درس خارج تدريس مى نمايند . در
درسهاى خارج , علاوه بر متون علمى , از نظرات ديگر علما نيز استفاده شده و
آنگاه به مطالب به طور مستقل از خارج مورد تحليل و بررسى و نقد قرار مى
گيرد .
[1]ـ و نيز نخستين كسى كه ابحاث خارج را مانند خطيبان بر روى
منبر مطرح مى كرده است شريف العلماء بود و كرسى درس او را شيخ اعظم انصارى
خريدارى نمود . معروف است كه شيخ انصارى به نجار گفت منبرى براى درس آقا
درست كند , در آن زمان چون سيد محمد مجاهد در بين مردم خيلى معروف بود و
هنوز شريف العلماء آنقدر معروفيت نداشت نجار گمان برد براى تدريس او مى
خواهد ولى شيخ به او گفت مقصودم از آقا , شريف العلماء مازندرانى است . در
هر حال منبر براى درس ساخته شد و شريف العلماء بر كرسى رسمى تدريس نمود .
نام کتاب : ادوار اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامي نویسنده : جناتی، محمدابراهیم جلد : 1 صفحه : 302