عصر تدوين قواعد اصولى و عناصر مشترك اجتهاد :

سومين دوره از ادوار اجتهاد , دوره تدوين قواعد اصولى و عناصر مشترك اجتهادى به گونه علمى و فنى است . در شيعه , اين دوره از زمان مجتهد بزرگ ابو محمد حسن بن على حذاعمانى [1] معروف به ابن ابى عقيل ( م 329 ) معاصر كلينى آغاز و تا زمان شيخ طوسى ( م 460 ) ادامه يافت و در حدود چهل سال به طول انجاميد .

در اهل سنت بنا به نظر مورخ بزرگ ابن خلكان از زمان قاضى ابويوسف ( م 182 ) و بنا به نظر بعضى مانند ابن خلدون از زمان محمد بن ادريس شافعى ( م 204 ) آغاز شد و تا كنون ادامه دارد .

در اين مورد , فرق بين شيعه و اهل سنت در اين است كه در شيعه پس از گذشت چهل سال از تدوين قواعد اصولى و عناصر مشترك آن توسط شيخ طوسى در دامنه وسيع به گونه عملى از راه اجتهاد به كار گرفته شد , اما در اهل سنت پيش از تدوين آنها به كار گرفته شد . و اين بدين جهت بود كه آنان زودتر از شيعه در مقام استنباط احكام شرعى حوادث واقعه به تدوين آنها نياز پيدا نمودند .