نام کتاب : ادوار اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامي نویسنده : جناتی، محمدابراهیم جلد : 1 صفحه : 212
و زمان وجود مجتهدان اهل استنباط لازم و ضرورى بوده و هست . از ابتداى قرن
اول اسلامى تا قرن سوم مجتهدانى حضور داشته اند كه هر واقعه و حادثه اى كه
رخ مى داده از طريق اجتهاد طبق اصول اوليه شريعت حكم آن را استنباط كرده و
از اختلاف نظر , باكى نداشته و آن را امرى عادى و طبيعى تلقى مى كرده اند ,
بلكه آن را رحمت مى شمردند , زيرا اين يكى از سنتهاى طبيعت است . واقعى
نيست كه بين آنان از نظر مذهب در بعضى از چيزهاى اختلافى نباشد و پيروان هر
يك از آنها دفاع نكنند , ولى هنگامى كه بر مسلمانان در فهميدن رموز و
اسرار شريعتشان جمود عارض شد و قصور و كوتاهى بر آنان استيلا يافت , به
گونه اى كه به خود اجازه انديشيدن و به كار انداختن فكر خود به واقعيتهاى
نوين نداده اند , آنان گفته اند اين بدين جهت است كه باب اجتهاد مسدود است
با آنكه حقيقت اين است كه باب اجتهاد به نص كتاب و سنت تا روز قيامت براى
همگان باز است . (( . . .
فراخوانى به بازگشايى باب اجتهاد :
در دوره هفتم اجتهاد ( در اواسط نيمه قرن ششم ) دانشمند بزرگ
ابوالفتح شهرستانى ( م 548 ه ) براى باز كردن باب اجتهاد قيام كرد و سد آن
را به گونه شديد مورد اعتراض قرار داد و در اواخر قرن هشتم علامه ابواسحاق
شاطبى ( م 790 ) و جلال الدين سيوطى در اوايل قرن دهم ( م 911 ) نيز از
شهرستانى پيروى كرده و سد باب اجتهاد را مورد نكوهش قرار داده اند .
علامه سيوطى رساله اى در اين زمينه به نام الرد على من اخلد الى
الارض و جهل ان الاجتهاد فى كل عصر فرض تأليف كرد و در مقدمه اين رساله
نوشت كه : بر مردم جهل و نادانى غالب شد و محبت به عناد آنها را كر و كور
نمود . آنان , ادعاى اجتهاد را بزرگ به حساب آوردند و آن را بين بندگان خدا
منكر محسوب داشتند , اين نادانان نفهميدند كه اجتهاد در هر عصر و زمانى
يكى از واجبات كفايى بحساب آمده , و در هر زمانى بر اهل هر منطقه اى واجب
است كه دسته اى براى اين جهت قيام نمايند .
ابوطيب صديق حسن خان در كتاب حصول المأمول من علم الاصول ( ص 186 )
در مقام انكار از منحصر شدن مذاهب در چهار مذهب معروف و لازم بودن فتح باب
اجتهاد در اين زمينه گفته است : (( هر كس فضل خدا را منحصر بر بعضى از
مخلوقات او بداند و
نام کتاب : ادوار اجتهاد از ديدگاه مذاهب اسلامي نویسنده : جناتی، محمدابراهیم جلد : 1 صفحه : 212