اجتهادى كه مسدود شد :

آنچه از كلمات دانشيان و محققان به دست مىآيد اين است : اجتهادى كه مسدود شد , نوع اول از اجتهادهاى مذكور يعنى اجتهاد مطلق بود كه پس از ائمه چهارگانه معروف نزد اهل سنت منسد گرديد و كسى بعد از انسداد آن چنين اجتهادى را ادعا نكرده است , ولى اجتهاد مطلق منتسب و يا نيمه مستقل و اجتهاد در ترجيح و فتوا وجود داشته است . البته بعضى بر اين بينش اند كه اين اجتهادها نيز مسدود گرديده ولى اين نظريه نادرست است [2] .

35 ـ زمان پيدايش پديده انسداد باب اجتهاد

از مجموع كلمات برخى محققان به دست مىآيد كه انسداد باب اجتهاد مطلق از اوايل قرن چهارم پديد آمد , ولى به نظر برخى ديگر از اواخر قرن چهارم بذرهاى سد باب اجتهاد توسط خليفه عباسى القادر بالله افشانده شد و اجتهاد از تكامل و گسترش باز ايستاد , ولى منعى از طرف حاكم زمان و فقيهان بر اجتهاد در ميان نبوده است . در هر حال , پديده انسداد باب اجتهاد در زمانى به وجود آمد كه وحدت و همبستگى اسلامى به وسيله اختلافات قومى , طايفه اى , قبيله اى , طبقاتى , نژادى و مذهبى از هم گسيخته شده و اتحاد مسلمانان از ميان رفته بود و دولتهاى گوناگون و مختلفى به وجود